‘Russen zien Gorbatsjov en Jeltsin als invloedsagenten van het Westen’

‘De Russen kijken met veel nostalgie terug op de communistische tijd’, stelt historicus Marc Jansen. Op de Collegedag Koude Oorlog op 17 mei in het Nationaal Militair Museum te Soest gaat Jansen, die gespecialiseerd is in de geschiedenis van Rusland en Oost-Europa, in op de historische achtergrond van de Koude Oorlog vanuit Sovjet-perspectief. Jansen publiceerde diverse boeken over Rusland en de Sovjet-Unie. In april verschijnt zijn nieuwe boek onder de titel De toekomst die nooit kwam. Hoe Rusland worstelt met zijn verleden. ‘In Rusland wordt nog steeds een anti-Westerse sfeer gepredikt.’

Waar kwamen die spanningen tussen het Westen en de Sovjet-Unie vandaan?
‘Vanaf de Russische Revolutie in 1917 waren er al spanningen tussen wat werd genoemd de kapitalistische en socialistische wereld. Na de Tweede Wereldoorlog namen die alleen maar toe. De Russen vonden dat zij de grootste bijdrage hadden geleverd aan de nederlaag van het fascisme in de oorlog. Rusland achtte het daarom rechtvaardig dat de Russen de invloedssfeer van het communisme zouden uitbreiden. Het Westen keek met argusogen naar deze ontwikkeling en reageerde met de oprichting van de NAVO. Dat ziet men in Rusland nog steeds als een onjuiste reactie. Het was volgens de meeste Russen dan ook de schuld van het Westen dat die spanningen zo hoog opliepen tussen beide ideologieën.’

Hoe kijkt men in Rusland naar de communistische tijd gedurende de Koude Oorlog?
‘Erg nostalgisch. De Russen herinneren zich vaak de goede dingen van het communisme, zoals het leven dat voor iedereen geregeld was. Uitsloven hoefde niet, als je maar naar het werk kwam. Vaak worden die slechte dingen, zoals schaarste, met opzet vergeten. Wat opvalt is dat Stalin en Brezjnev op het moment een grote populariteit in Rusland genieten, terwijl figuren als Gorbatsjov en Jeltsin, die voor de beëindiging van de Koude Oorlog zorgden, gezien worden als invloedsagenten van het Westen. Zij zouden de Sovjet-Unie met opzet hebben verzwakt en laten instorten. Veel Russen denken nu dat dit niet in hun belang was.’

Is er nog steeds sprake van een wederzijds conflict? 
‘Hoewel er geen ideologisch conflict meer is, kun je wel spreken van een geopolitieke strijd. Zo is het Westen angstig voor beïnvloeding vanuit Rusland via sociale media. Tegelijkertijd zie je dat de Russische staatstelevisie een erg anti-Westerse sfeer predikt. Zo benadrukt het medium dat het hier een zooitje is omdat de homorechten zijn uitgebreid, het kerngezin niet meer bestaat en er een stortvloed van vluchtelingen in het Westen is. Bovendien heeft de NAVO zijn grenzen uitgebreid tot aan Rusland. Recente conflicten zoals in Oekraïne en Georgië zijn voorbeelden van wat Rusland ziet als een tegenreactie op die uitbreiding. Rusland wekt de indruk dat het voor het goede en traditionele staat, terwijl het Westen vooral decadent is.’   

^{Afbeelding: op 8 december 1991 tekenden de leiders van de Sovjet-Unie de opheffing van de unie. Tweede van rechts is Boris Jeltsin.}