Provo-oprichter Roel van Duijn schreef de biografie van de nationaal-socialistische freule Julia op ten Noort, die deze maand verschijnt. Maar bewondering koestert Van Duijn voor de Russische anarchist Peter Kropotkin.
Wanneer maakte u kennis met Peter Kropotkin?
‘Dat was tijdens mijn gevangenschap, in het voorjaar van 1966. Ik was opgepakt als redacteur van het blad Provo, en zat in het huis van bewaring op het Leidseplein, waar nu praathuis De Balie is gevestigd. De eerste dagen hield ik me staande in mijn cel door blind schaakopeningen te analyseren, later mocht ik boeken lenen uit de gevangenisbibliotheek. Toen heb ik de memoires van Peter Kropotkin (1842-1921) gelezen.’
Indrukwekkend?
‘Hij heeft mij geïnspireerd om een cruciale beslissing te nemen in mijn leven. Ik was weliswaar actief in de Provo-beweging, maar eigenlijk wilde ik professioneel schaker worden. Na lezing van Kropotkin heb ik 25 jaar lang geen schaakstuk meer aangeraakt en besloot ik me volledig te richten op maatschappelijke hervormingen.’
Verklaar u nader.
‘Kropotkin was een telg uit een voornaam aristocratisch geslacht en voorbestemd voor een glansrijke carrière. Als lid van het pagekorps liet hij zich door tsaar Alexander II naar Oost-Siberië sturen; daar koos hij bewust voor, omdat hij wilde zien hoe het eraan toeging ver van het Russische hof. Hij maakte verschillende expedities, onder andere naar Finland, waar hij de ijstijd bestudeerde. Als bekwaam geograaf tekende hij ook landkaarten, maar toen hij zag hoezeer de lokale bevolking leed in het semi-feodale Siberië, besloot hij zijn leven niet langer te wijden aan de wetenschap, maar aan de revolutie. Hij koos voor het algemeen belang boven zijn eigen belang, en ik besloot op mijn beurt fulltime tegen de autoritaire structuur en omgangsvormen in Nederland te gaan strijden.’
Spraken zijn politieke ideeën u inhoudelijk ook aan?
‘Zeer. Volgens Kropotkin wordt het handelen van de mens bepaald door wederzijdse hulp, rechtvaardigheid en vrijgevigheid. Hij keerde zich tegen het autoritaire marxisme dat uitgaat van een gecentraliseerde overheid. En hij verzette zich ook tegen het agressieve darwinisme, dat in die tijd gepopulariseerd werd door de bioloog Thomas Huxley. Kropotkins ideaal was een anarcho-communistische samenleving zonder gezag, waar mensen leven in communes die door federaties verbonden zijn.
Hij was een idealist.
‘Een utopist. Vanwege zijn revolutionaire ideeën belandde hij in de gevangenis, maar met de hulp van vrienden wist hij te ontsnappen en vluchtte naar Engeland. Na de Februarirevolutie in 1917 keerde hij terug naar Rusland. Maar hij raakte gedesillusioneerd toen hij na de Oktoberrevolutie zag hoe Lenin het anarchistisch ideeëngoed misbruikte.
Kropotkin bleef uw held.
‘Een van mijn eerste boeken was een essayistische biografie, De boodschap van een wijze kabouter, een beschouwing over het filosofische en politieke werk van Peter Kropotkin (1970). Het boek heeft heel goed verkocht en is in acht talen vertaald. Het vormde de ideeënbasis van de Kabouterbeweging.’
Alies Pegtel is historicus en journalist.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
