Wie wil weten hoe vaak een bepaald woord voorkomt in de dagbladpers staat voor een heidense klus: de leggers doorbladeren en turven. Maar als je je beperkt tot de laatste tien jaar heb je het een stuk gemakkelijker. Als je maar betaalt – of in dienst bent bij een krant – ga je digitaal naar de databank, je tikt een woord in en telt het aantal hits.
Ik weet niet hoe vaak taalonderzoekers van die gegevens gebruikmaken, maar wel merk ik dat de belangstelling van taalcolumnisten vooral uitgaat naar de nieuwe woorden in het bestand. Maar je kunt die documentatie natuurlijk ook gebruiken om verzinkende woorden op te sporen.
Neem het woord ‘kogelflesje’. In de laatste tien jaargangen van de Volkskrant, NRC Handelsblad, Algemeen Dagblad, Trouw en Het Parool is dat woord maar negen keer opgedoken. Dat ligt ook wel voor de hand, want het kogelflesje bestaat niet meer. Maar partnerruil? Per jaar kom je het woord zo’n tien tot twintig keer tegen in alle vijf dagbladen samen – een armzalige score dus. En vaak ook nog als metafoor: ‘KPN dupe van partnerruil in telecom.’ Wil dat zeggen dat de lol van partnerruil af is, of is de pers erover uitgepraat?
‘Onverlaat’ komt dertig tot veertig keer per jaar voor, en niet alleen in ironische zin. Na ‘onverlaat’ kwam ik onmiddellijk op ‘rekel’ – 139 hits in totaal. Maar wat bleek? ‘Rekel’ is vooral een hondennaam. ‘Rekel’ zonder ‘hond’ of ‘hondje’ kwam nog maar 55 keer voor, waarvan drie keer in 2002 en één keer in 2001. Het woord verdwijnt.
Dat geldt ook voor ‘blauwkous’. Nooit gebruikt in 2002, en in 2000 en 2001 beide drie keer. ‘Bakvis’: 27 maal in 2002 en alleen in ironische zin of in een historisch verhaal. ‘Fuif’ en ‘fuifje’ worden jaarlijks nog zo’n vijftien keer opgeschreven in de vijf kranten.
Maatschappelijke ontwikkelingen komen natuurlijk ook terug in de woordfrequentie. ‘New age’ zakte van 464 hits in 1998 naar 227 vorig jaar. Ik merk dat het een enigszins verslavend spelletje is.
Marketingtechnisch kun je er ook een boel mee. Historisch Nieuwsblad 2001: 48 hits. Vorig jaar: 57 hits. Het gaat goed met dit blad.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
