Recent verschenen maart 2002

Nederlandse woorden

‘Patatgeneratie’ is van 1989, ‘goh’ van 1966, ‘fanmail’ van 1942. U vindt het allemaal in het zeer fascinerende Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen door Nicoline van der Sijs (Contact, 56,72 euro). Het is een enorme dikke pil, waarin de voornaamste woorden uit de Nederlandse woordenschat in chronologische volgorde zijn gezet. Het oudste woord is ‘wad’ (doorwaadbare plaats) uit 107 en het jongste ‘weblog’ uit 2000. Vroeger zou het maken van zo’n woordenboek een onmogelijke opgave zijn geweest. Het kan nu dankzij de computer, waarmee enorme tekstbestanden makkelijk doorzocht kunnen worden. Van der Sijs heeft ook groepen woorden met eenzelfde herkomst bij elkaar gezet. Dan zijn antwoorden op vragen mogelijk als: Welke nieuwe inheemse woorden dateren van na 1950? In welke eeuw zijn de meeste Indonesische woorden overgenomen? En: Uit welke taal hebben wij de meeste woorden geleend?

Ramp met Nederlanders
‘Zondagavond 27 maart 1977, half acht. In de Elbalaan in Sassenheim gaat de telefoon. Een bekende collega-vlieger van haar man zegt tegen mevrouw Veldhuyzen van Zanten: “Henriëtte, kijk geen tv, luister geen radio. Er is wat gebeurd, ik kom naar je toe.” Ze vraagt: “Ad, een kaping?” “Nee, erger.”’ Zo opent Tragedie op Tenerife (Kok, 13,50 euro) door Jan Reijnoudt en Niek Sterk. Een Boeing 747 van de KLM en een zelfde toestel van PanAm, beide vol met vakantiegangers, zijn die dag op de luchthaven Los Rodeos op Tenerife tegen elkaar geknald. Het is de grootste ramp uit de geschiedenis van de burgerluchtvaart. 583 mensen laten het leven. Reijnoudt en Sterk maakten een reconstructie. Wat ging er mis en wat zijn de lessen die we uit de tragedie moeten trekken?

Nederland en de dekolonisatie
Vorig jaar verscheen van Gert Oostindie en Inge Klinkers de 1600 bladzijden tellende studie Knellende Koninkrijksbanden over het Nederlandse dekolonisatiebeleid ten aanzien van Suriname en de Nederlandse Antillen. Rond het boek ontstond een rel, omdat de regering weigerde toe te staan dat de auteurs ruim citeerden uit de notulen van de ministerraad. Oostindie en Klinkers pasten hun boek aan. In Suriname dacht men dat alle onthullende passages over het kwalijke Nederlandse handelen ten aanzien van de ex-kolonie gesneuveld waren. Dat is gelukkig niet het geval. Voor een breder publiek hebben de auteurs hun boek samengevat in Het Koninkrijk in de Caraïben. Een korte geschiedenis van het Nederlandse dekolonisatiebeleid, 1940-2000 (Amsterdam University Press, 18,- euro). Aandacht voor de CuraHaose revolte van mei 1969, de overhaaste onafhankelijkheid van Suriname en de Antilliaanse weigering hetzelfde pad te volgen.

Indische Nederlanders
Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie verzorgt een serie over de dagboeken die Nederlanders in Indië tijdens de Japanse bezetting bijhielden. Het derde deel heet Buiten de kampen (Bert Bakker, 34,95 euro) en is samengesteld door Jeroen Kemperman. Gedurende de Japanse bezetting kwam ruwweg de helft van de Nederlanders in internerings- en krijgsgevangenenkampen terecht. Op Java werden de meeste Nederlanders van gemengde afkomst echter niet geïnterneerd. De schattingen van het aantal Nederlanders dat buiten de kampen is gebleven lopen uiteen van 120.000 tot 200.000. Fragmenten uit de dagboeken van drie van hen vormen de basis van dit boek. Het is eerder in Vrij Nederland door Graa Boomsma opgemerkt: de opzet van deze serie is weinig bevredigend. De dagboeken zijn uit elkaar gerukt. Fragmenten zijn door de samensteller geplaatst in thematische hoofdstukken handelend over huisvesting, gezondheid enzovoort. Het doet afbreuk aan de kracht van dit bijzondere bronnenmateriaal. Waarom de dagboeken niet integraal uitgegeven met een uitvoerig register?

Ware Nederlander
Een knallend oranje omslag. Wil de auteur journalist Willem Oltmans zich presenteren als de ‘ware’ Nederlander? Van hem is er alweer het achtste deel van zijn Memoires (Papieren Tijger, 25,- euro). Jarenlang werd hij in het uitoefenen van zijn beroep dwarsgezeten door ‘foute vaderlanders’: de Nederlandse regering en in het bijzonder minister van Buitenlandse Zaken Jozef Luns. Nog niet zolang geleden kreeg Oltmans een forse schadevergoeding van de overheid. Misschien dat hij er zijn herinneringen wat rapper mee uit kan geven. Met deel acht zijn we pas aangekomen in 1964-1966. Oltmans kan behoorlijk irritant zijn, maar zijn herinneringen bieden een fascinerend tijdsbeeld. 23 Oktober 1965: ‘Journalist Bernard Person moet nodig over de vrije pers spreken. Het bericht dat Bernhard de koningin in het zwembad had gesmeten, had hem dermate geshockeerd dat hij er niet over had bericht.’

Nederlandse attractie
Je hebt de grachten, de molens en de wallen. Nederlandse attracties die in het buitenland mateloos populair zijn. Over de Amsterdamse wallen schreven Annemarie de Wildt en Paul Arnoldussen Liefde te koop. Vier eeuwen prostitutie in Amsterdam (Bas Lubberhuizen, 19,90 euro). Het boek, dat hoort bij een tentoonstelling van het Amsterdams Historisch Museum, bevat zes wandelingen langs plekken met prostitutiegeschiedenis: over de wallen, waar magere Josje werd vermoord, langs bordelen en tabakswinkels met verrassende extra service.

Verder…
Het prachtige Huilen is voor jou te laat… Levensliederen en smartlappen (Nijgh & Van Ditmar, 27,50 euro), bijeengebracht en ingeleid door Jacques Klöters.