Home Rauwe misdaad in Oss

Rauwe misdaad in Oss

  • Gepubliceerd op: 26 sep 2011
  • Update 01 feb 2023
  • Auteur:
    Jos van der Burg
Filmscène uit 'De bende van Oss'

In twaalf jaar 24 moorden, 45 roofovervallen, 380 diefstallen, ruim 300 inbraken en meer dan 30 brandstichtingen. Misdaadcijfers uit maffiastad Palermo? Eh… nee, ze komen uit het Brabantse Oss, dat tussen 1924 en 1936 geteisterd werd door een ongekende misdaadgolf. Mannen met bijnamen als Spekkoek, Soep en Slijp, en vrouwen met namen als Trien de Snol, zorgden ervoor dat Oss jarenlang het crimineelste dorp van Nederland was.

De misdaad was er extreem gewetenloos en gruwelijk. Zo kwamen in 1926 een vrouw en haar drie kinderen in een vuurzee om het leven toen een huizenbezitter hun huurhuis in brand liet steken om verzekeringsgeld op te strijken. De daders waren in Oss bij velen bekend, maar iedereen hield zijn mond. Sommigen zwegen uit haat tegen de geordende samenleving, anderen uit angst voor represailles. De omerta, de zwijgplicht, die we kennen van de maffia, regeerde ook Oss.

De misdaadgolf heeft altijd tot de verbeelding gesproken, omdat hij voor Nederland ongekend heftig was én een nationale politieke affaire voortbracht. Willem Nagel (J.B. Charles) schreef er in 1949 het proefschrift De criminaliteit van Oss over. In 1982 bundelde Martin Schouten in De zaak Oss de negen artikelen die hij in de Haagse Post over het Osse verleden had geschreven. Tien jaar geleden ging Jos Smeets in De affaire Oss in op de strijd tussen politie en marechaussee in Oss.

Een uitstekend historisch overzicht, met veel aandacht voor de beeldvorming over de Osse criminaliteit, geeft De bende van Oss. Tussen sabel en mes van de historici Gerard Rooijakkers en Leo Hoeks. De publicatie valt niet toevallig samen met de speelfilm De bende van Oss. Het boek, dat tientallen stills uit de film bevat, richt zich op iedereen die na het zien van de film meer wil weten over de misdaad in Oss.

Boek en film schetsen geen nostalgisch beeld van het verleden. Dat is vooral voor een Nederlandse speelfilm bijzonder, omdat Nederlandse filmmakers de verleiding om het verleden te romantiseren zelden kunnen weerstaan. Dat de makers van De bende van Oss die valkuil hebben vermeden is een compliment waard. De criminaliteit in hun film is niet glamourrijk, maar rauw en wreed.

Spil van de in 1938 spelende film is caféhoudster en prostituee Johanna, door iedereen Johanna de Snol genoemd, die gevangenzit in een huwelijk met een bruut. Dat zij droomt van een leven in Amerika lijkt romantische filmonzin, maar wie het boek erbij pakt, leest dat geregeld criminelen uit Oss naar Amerika vluchtten.

De kijker kijkt door Johanna’s ogen naar het corrupte en misdadige Oss, waar fabriekseigenaren en de katholieke kerk het voor het zeggen hebben. Dat de Joodse eigenaar van een vleesfabriek zijn arbeidsters seksueel misbruikt lijkt gezocht, maar klopt met de geschiedenis. Dat geldt ook voor de pastoor die zijn handen niet kan thuishouden.

De bende van Oss gaat over elite versus onderklasse, maar nog meer over katholiek Brabant versus protestants Holland. De uit Holland afkomstige marechaussee – te hulp geroepen om de criminaliteit uit te roeien – wordt door iedereen gehaat. Het kruitvat ontploft als een wachtmeester van de marechaussee wordt doodgeschoten. Dat deze moord in werkelijkheid ruim veertig jaar eerder plaatsvond, noemen we bij een film legitieme historische verdichting.

De film eindigt met de nationale politieke rel die ontstond toen de marechaussee zich na het achter de tralies krijgen van zeventig criminelen stortte op corruptie en seksueel misbruik binnen de Osse elite. Dat was niet de bedoeling. Onder druk van zijn Brabantse geestverwanten gaf de katholieke minister van Justitie Goseling opdracht om te stoppen met het onderzoek.

De Tweede Kamer liet het verbijsterende staaltje klassenjustitie niet passeren. De emoties liepen tijdens een debat in 1939 zo hoog op dat NSB’er Rost van Tonningen (‘Oss is een voorproefje van de katholieke dictatuur die zal volgen’) uit de vergaderzaal werd gezet. Een Kamermeerderheid veroordeelde Goselings doofpotbeleid en eiste zijn vertrek. Twee dagen later viel het kabinet-Colijn 4. Officieel op het financieel-economische beleid, maar de affaire-Oss had het laatste duwtje gegeven.

De bende van Oss
is meeslepende historische fictie én geeft blijk van historisch bewustzijn. Een zeldzame combinatie in Nederlandse films.

André van Duren
De bende van Oss

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Scène uit Anak Indië
Scène uit Anak Indië
Recensie

Anak Indië laat zien: Indische Nederlanders zijn doorzetters 

Driehonderdduizend Indische-Nederlanders, Molukkers en Peranakan-Chinezen werden na de Tweede Wereldoorlog uit Nederlands-Indië, en later Indonesië, naar Nederland gerepatrieerd. Anak Indië. In Nederland door omstandigheden laat zien hoe het hun verging.  Weten Nederlanders echt zo weinig over Nederlands-Indië? Anak Indië begint met een fragment uit het tv-programma De slimste mens, waarin kandidaten de vraag ‘Wat weet...

Lees meer
Wij brachten de wildernis tot bloei
Wij brachten de wildernis tot bloei
Recensie

Streng gereformeerde Nederlanders trokken de Amerikaanse wildernis in

In de negentiende eeuw stichtten streng gereformeerde Nederlanders nederzettingen in de VS. Daar legden ze hun manier van leven op aan de inheemse bevolking en de natuur.  ‘De ploeg van den landbouwer gaat bestendig voort zonder bloedstorting het Vasteland te overwinnen; steden en Staten komen, als bij toverslag, tevoorschijn uit den boezem der Westelijke wildernissen;...

Lees meer
Rutte en Schoof verwelkomen de Spaanse premier Sánchez op de NAVO-top
Rutte en Schoof verwelkomen de Spaanse premier Sánchez op de NAVO-top
Opinie

De verzorgingsstaat maakt ons óók weerbaar 

Laat hogere defensie-uitgaven niet ten koste gaan van de verzorgingsstaat, waarschuwt historicus.

Lees meer
Babyboomers groeien op met Dr. Spock 
Babyboomers groeien op met Dr. Spock 
Artikel

Babyboomers groeien op met Dr. Spock 

Na de oorlog brachten miljoenen Amerikaanse ouders hun kinderen groot met de opvoedbijbel Baby and Child Care van Dr. Benjamin Spock in de hand. Ze waren blij met zijn pleidooi voor een ontspannen, liefdevolle opvoeding. Maar conservatieven vonden dat hij een hele generatie had veranderd in watjes, die te beroerd waren om in Vietnam te...

Lees meer