Nederlanders zijn altijd gek geweest op reizen. In de zeventiende eeuw werden vanuit Holland zogenoemde ‘divertissante somertogjes’ georganiseerd. Noorderlingen brachten graag een bezoek aan de Zuidelijke Nederlanden en in het bijzonder aan Antwerpen, dat sinds de inname door de Spanjaarden in 1585 en de daaropvolgende sluiting van de Schelde door de Republiek een stad vol vergane glorie was geworden.
Het Tijdschrift voor Geschiedenis wijdt het laatste nummer van 2010 in zijn geheel aan de Antwerpse identiteit en vijf eeuwen Nederlands-Vlaams discours rond de sluiting van de Schelde. Gerrit Verhoeven, verbonden aan de Universiteit Antwerpen, behandelt in zijn artikel ‘Een zoet verval’ de Nederlandse ramptoeristen in de late zeventiende en vroege achttiende eeuw. Verhoeven vraagt zich af in hoeverre de Nederlanders die de aftakelende havenstad bezochten nog geïnteresseerd waren in haar historische bezienswaardigheden. Naast een uitgebreide hoeveelheid literatuur baseert hij zich op vroegmoderne reisgidsen en reisverhalen.
In vergelijking met de reisgidsen die uitgebreid berichtten over de teloorgang van Antwerpen als handelsmetropool, viel volgens Verhoeven de belangstelling van de Nederlandse reiziger voor het roemrijke verleden van de Scheldestad mager uit. Voor veel bezoekers waren Antwerpens historische monumenten een minder grote trekpleister dan (eigentijdse) barokke schilderijen, Franse concerten en trendy winkels.
Bovendien konden de plekken die verwezen naar het sinds 1585 ingetreden verval op een stuk meer aandacht rekenen dan plaatsen die getuigden van Antwerpse oude glorie. Een voorbeeld hiervan was de eens zo succesvolle beurs, waar nog slechts een handvol zakenlui rondliep. Een groter contrast met de beurs van Amsterdam, die in de regel gonsde van bedrijvigheid, was moeilijk denkbaar.
Verhoeven stelt dat Nederlandse burgers door de oude Antwerpse metropool te bezoeken de moderniteit vierden van hun eigen patria, of dat nu de Republiek, Holland of alleen Amsterdam was.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
