Felblauw is de hoofddoek van Maria. Baby’tje Jezus zit er half onder, en kijkt de toeschouwer ernstig aan. Zijn handje ligt op de rand van de tekening, eromheen zijn blauwe akeleien getekend. Deze miniatuur van tien bij zeven centimeter, toegeschreven aan Jean Fouquet, is een van de topstukken op de expositie Machtige en mooie Middeleeuwen in de Verdieping van Nederland, een tentoonstellingsruimte van de Koninklijke Bibliotheek en het Nationaal Archief in Den Haag.
De expositie heet Machtige en mooie Middeleeuwen omdat hij voor de helft bestaat uit administratieve archiefstukken, en voor de helft uit ‘kunstboeken’, zoals prachtig bewerkte getijdenboeken. De verschillende typen archiefstukken liggen vrij willekeurig door elkaar. Ze zijn wat saai, maar geven wel een indruk van de periode. Ook middeleeuwers moesten hun onroerendezaakbelasting en personeelsadministratie bijhouden.
Naar de prachtige kunstboeken moet je een beetje zoeken, wat komt door de opzet van de Verdieping van Nederland. In deze ruimte is het altijd duister, om kwetsbare archiefstukken te beschermen. In het vertrek van ongeveer dertien bij twaalf meter staat een veertigtal horizontale vitrines, met elk een digitaal tekstbordje. Alleen hierop vind je tekst en uitleg, en de vitrines zijn allemaal gelijk.
De langste wand is in gebruik als filmscherm. Tijdens Machtige en mooie Middeleeuwen komen bosaardbeitjes voorbij, vinkjes en insectjes, terwijl vrolijke wijsjes en vogelgeluiden klinken. Als er geestelijken verschijnen hoor je kerkgezang, als een man met een zwaard in zijn rug opdoemt onheilspellende muziek.
Werkt dit? Ja en nee. Vreemd genoeg heeft deze moderne opzet juist weer hetzelfde effect als heel ouderwetse musea, die ook allemaal dezelfde vitrines hadden, met summiere tekstbordjes. De bezoeker dwaalt naar believen rond en bedenkt zelf wat hoogtepunten zijn. De lol hiervan is het zelf speuren en ontdekken van verborgen pareltjes. De muziek-en-film-muur doet echter soms afbreuk aan die fijne doe-het-zelf-ervaring. Terwijl je net een allerleukst miniaapje bestudeert of een snoezig kameeltje, zwelt achter je de spookmuziek aan van de moord met het zwaard.
Maar pareltjes zijn er wel volop. Zo liggen er werken van Jacob van Maerlant (dertiende eeuw). Hij schreef de Spieghel Historiael, een poging om de hele wereldgeschiedenis vanaf de schepping te beschrijven, en Der Naturen Bloeme, waarin álle natuurwetenschappelijke kennis uit zijn tijd moest komen te staan.
De achtergrondinformatie – waarnaar je ook moet zoeken, op sommige digitale bordjes kun je doorklikken – geeft uitleg. Over mensen met één grote voet, die ze als zonnescherm gebruikten, en mensen met zulke kleine mondjes dat ze niet aten maar alleen dronken, met rietjes. Maerlant beschreef zelfs mensen die leefden van de geur van appels.
Het allermooist zijn de kleuren. Citroengeel is het hemelse zonlicht in het miniatuurtje in het beroemde Trivulzio Getijdenboek. Zeegroen en grijsblauw zijn de zee en de harnassen in het zware geschiedeniswerk Chroniques van Jean Froissart. Felrood zijn de mantels van de ridders van de Orde van het Gulden Vlies, op een tekening in het lijvige ‘clubboek’ van deze orde. Kobaltblauw en goud is Maria. En dat al bijna zes eeuwen lang.
Machtige en mooie Middeleeuwen
De Verdieping van Nederland
Willem Alexanderhof, Den Haag. Tot en met 8 januari 2012. Open: di-za 10-17 uur, zo & ma 12-17 uur. Info: 070-31 40 911 of www.deverdiepingvannederland.nl
Dit artikel is exclusief voor abonnees
