De Netflix-serie Ancient Apocalypse draait om de zoektocht naar een mysterieuze beschaving die aan de basis zou staan van indrukwekkende monumenten als de Egyptische piramides en tempels in Mexico. Presentator Graham Hancock hamert erop dat de ‘mainstream archeologie’ deze geschiedenis geheim wil houden. RMO-conservator Luc Amkreutz maakt zich zorgen over de populariteit van de serie.
De trailer van Ancient Apocalypse begint met een fragment uit een interview met Hancock zelf. ‘Weet je wel dat je hiermee de strijd aanbindt met de academische wereld?’, wordt hem gevraagd terwijl de spannende muziek aanzwelt. ‘Want veel mensen willen dit niet horen.’
Hancocks ‘strijd’ met archeologen is het vertrekpunt van het programma. Hij noemt zichzelf geen archeoloog of wetenschapper, maar journalist die op zoek is naar de waarheid. ‘Een dekmantel’, zegt Amkreutz. ‘Hancock maakt dat onderscheid zodat hij de aanval kan openen op de wetenschap en de polarisatie kan vergroten.’
Meer historische context lezen bij het nieuws? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Volgens Amkreutz is de verankering in wetenschappelijke feiten bij Ancient Apocalypse ver te zoeken. ‘De serie is gebaseerd op een theorie over een beschaving die vóór de piek van de laatste ijstijd zou hebben bestaan en mogelijk aan de basis staat van veel indrukwekkende archeologische ontdekkingen. Wetenschappelijk gezien is daar geen enkel bewijs voor. Maar de theorie wordt gepresenteerd in een frame dat tekenend is voor deze tijd: de wetenschap wordt als een conspiracy weggezet.’
Netflix prijst Ancient Apocalypse aan als een ‘docuseries’, maar volgens Amkreutz gaat het eerder om een lastercampagne of fantasy-programma. ‘Netflix zou op zijn minst een disclaimer bij het programma moeten tonen.’ In plaats daarvan heeft de productiemaatschappij na kritische reacties laten weten dat de inhoud is gecheckt door ‘bronnen met autoriteit’. ‘Ik vraag me af wie dat dan zijn geweest’, zegt Amkreutz.
Ancient Apocalypse grijpt terug op Atlantis
‘Het gebrek aan wetenschappelijk bewijs is niet het enige probleem van deze theorie’, gaat hij verder. ‘Er klinkt een superioriteitsidee in door. Hoewel het in de serie niet expliciet wordt gezegd, gaan de makers ervan uit dat deze monumenten niet gemaakt kunnen zijn door de oorspronkelijke bewoners. Boeren die in Mexico of Malta woonden, konden dit zelf niet bouwen, is de gedachte. Dat is een beangstigend raciaal denkbeeld dat tegen alle archeologische vondsten en bewijzen in gaat.’
Hoewel Hancock zijn ideeën presenteert als iets nieuws, lijken ze sterk op theorieën over de verloren beschaving van Atlantis, waarover de Amerikaan Ignatius Donnelly al in 1882 publiceerde. Ook dat mythische verhaal had een raciale ondertoon, een van de redenen dat de Atlantis-mythe populair was in het Derde Rijk. De Britse krant The Guardian noemt de serie vanwege het verspreiden van Hancocks ideeën dan ook the most dangerous show on Netflix.
Mystiek en verwondering
Inmiddels staat Ancient Apocalypse in de top vijf van de best bekeken series in Nederland en voert het de IMDB-lijst van populaire documentaires aan. ‘Ik snap dat mensen gegrepen worden door een verdwenen mysterieuze beschaving’, zegt Amkreutz. ‘In de kern draait het om een fascinatie voor de mensheid en het verleden die we allemaal hebben. Maar het probleem is dat deze serie het niet als een fascinatie presenteert, maar als een waarheid die de gevestigde orde niet wil accepteren.’
“Netflix zou op zijn minst een disclaimer moeten tonen.”
Als RMO-conservator ziet hij de publieke fascinatie met mystiek vaker terug. ‘Tijdens onze tentoonstelling over Doggerland vroegen veel mensen ons “of dit Atlantis kon zijn geweest”. Ik krijg ook vaak berichten van mensen die denken dat ze figuurstenen uit de Steentijd hebben gevonden. Daarin herkennen zij menselijke of dierlijke vormen, maar dit soort stenen vinden we nooit terug bij opgravingen en ze missen bewerkingssporen.’ Toch zijn mensen er stellig van overtuigd dat ze ijstijdkunst in handen hebben. ‘Je krijgt ze nauwelijks overtuigd van het tegendeel, het is bijna religieus.’
Oud-voetballer in Egypte
Ook een andere nieuwe serie speelt in op de mystieke aantrekkingskracht van het verleden. In Ruud Gullit en het Oude Egypte op Amazon Prime volgen kijkers de oud-voetballer terwijl hij piramides en musea bezoekt. Hij spreekt met archeologen, maar besteedt net zo veel aandacht aan een Youtuber die gelooft dat aliens de piramides hebben gemaakt; een theorie waar Gullit voor open staat.
Toch is dat anders dan wat Ancient Apocalypse doet, zegt Amkreutz. ‘Het is prima om de mystieke kant van de geschiedenis te belichten, zo lang je ook uitlegt wat de wetenschap doet en wat we al weten. Een belangrijk onderdeel van het verleden is immers dat we erbij weg kunnen dromen en erdoor geraakt worden. Dat zijn fundamentele en waardevolle emoties.’
Het gaat pas mis zodra die emoties de plaats innemen van wat de wetenschap ons kan vertellen, besluit Amkreutz. ‘Ancient Apocalypse is een spannend verhaal met een tegenstelling tussen goed en kwaad, waarbij de wetenschap de rol van het kwaad inneemt. Het is jammer dat de serie aanslaat, want juist met wetenschappelijke archeologische kennis zijn er écht supergave verhalen te vertellen.’