In de negentiende eeuw dichtte ieder volk zichzelf (en daarmee ook andere volkeren) een uniek karakter en een unieke identiteit toe. De auteurs van Naties in een spanningsveld laten in hun bundel de verhouding van het opkomende nationalisme tot zowel het grootschalige internationale als tot het kleinschalige lokale zien. In Nederland en in België ontstond in de loop van de negentiende eeuw het verlangen naar een nationale literatuur die tegelijkertijd ook internationaal meetelde.
Hoewel de Lage Landen voor 1830 een korte periode bouwden aan een gezamenlijke identiteit, veranderde dit na 1830. In dat jaar scheidde België zich van Nederland af. Er ontstonden twee nationale culturen. Beide hadden een ander verleden. Nederland spiegelde zich aan de Gouden Eeuw, terwijl voor de Belgen de Middeleeuwen het roemrijke tijdvak waren. Daarnaast verschilden de talen van de twee landen. België was tweetalig, Nederland niet. In de derde plaats hadden beide landen te maken met andere internationale verhoudingen. België moest zich zowel tegenover Frankrijk als tegenover Nederland profileren. Nederland had dit probleem niet.
De auteurs constateren de overgang van een zogenoemd ‘cultureel nationalisme’ naar een ‘literair nationalisme’ in de negentiende eeuw. In de eerste helft van de eeuw stond literatuur in dienst van een politiek gekleurd ideaal. Er was wel sprake van nationalisme, maar vanuit een internationale visie. Langzaam ontstond in België en in Nederland onder schrijvers een soort kosmopolitisme. Tegen het einde van de negentiende eeuw werd dit kosmopolitisme steeds manifester in beide landen.
Toch zien de auteurs ook een zekere ambivalentie. Aan de ene kant wilden Nederlandse en Vlaamse schrijvers via de literatuur een eigen identiteit neerzetten, aan de andere kant wilden ze een rol spelen in de internationale literaire wereld. Als voorbeeld noemen de auteurs de Belgische schrijver Maurice Maeterlinck. Hij schetste een idealiserend beeld van oeroude Vlaamse cultuur, tegelijk stond hij kritisch tegenover de (taal)politieke eisen van Vlaamse nationalisten.
Nele Bemong, Mary Kempering (red.), Naties in een spanningsveld. Tegenstrijdige bewegingen in de identiteitsvorming in negentiende-eeuws Vlaanderen en Nederland 223 p. Uitgeverij Verloren € 22,-
Dit artikel is exclusief voor abonnees
