In Guatemala worden verloren gewaande archieven van de beruchte Policía Nacional voor het eerst openbaar gemaakt. Tachtig miljoen documenten kunnen een beter inzicht bieden in de dood van zo’n 200.000 Guatemalteken tussen 1962 en 1996.
Kakkerlakken, ratten en vleermuizen bewaakten de laatste jaren de formidabele stapel papier in Guatemala-Stad, eerst door de eigenaar verstopt voor de buitenwereld en daarna vergeten. De ontploffing van een nabijgelegen munitiedepot in de zomer van 2005 leidde tot de herontdekking van de archieven van de Policía Nacional, omdat angstig geworden buurtbewoners direct een inspectie van alle gebouwen eisten.
De ongewenste bewakers werden vervangen door echte en ombudsman Sergio Morales boog zich over de documenten van het omstreden politiekorps. Met zo’n 80 miljoen documenten, die de periode beslaan van 1882 tot 1997, is het politiearchief in Guatemala het grootste dat ooit is gevonden in Latijns-Amerika. Vanwege de duizelingwekkende omvang van het archief kon Morales pas recentelijk zijn eerste bevindingen publiceren.
De medewerkers van de ombudsman die zich – met behulp van buitenlandse regeringen en NGO’s – op de papieren hebben gestort, richten zich vooralsnog op de jaren tussen 1962 en 1996, toen in Guatemala een burgeroorlog woedde. In 1962 begonnen de guerrillastrijders van de URNG (Unidad Revolucionaria Nacional Guatemalteca) hun strijd tegen de regering; op 29 december 1996 werd de vrede getekend. In de tussentijd voerde de Policía Nacional een waar schrikbewind.
Tijdens de burgeroorlog kwamen zo’n 200.000 Guatemalteken om het leven. Van alle slachtoffers was 83 procent van Maya-afkomst. De piek in het aantal doden lag in 1982, toen onder dictator generaal Efraín Ríos Montt hele bergdorpen werden uitgemoord omdat de bewoners ervan de guerrillabeweging zouden helpen.
De ‘Guatemalteekse genocide’ is eerder onderzocht door de Waarheidscommisie die in 1996 onder leiding van de later vermoorde bisschop Juan José Gerardi Conedera werd opgericht. De commissie kreeg echter nooit toegang tot officiële archieven, een van de oorzaken waardoor Ríos Montt niet kon worden aangeklaagd en in 1997 een plek in het parlement kreeg.
De opening van de archieven van de Policía Nacional en de recente overhandiging van legerarchieven aan de Guatemalteekse justitie bieden de bevolking nu niet alleen de kans de namen van anonieme slachtoffers te weten te komen, maar ook wie de daders en hun opdrachtgevers waren.
Op basis van het eerste rapport van Morales zijn al twee ex-politieagenten gearresteerd. De ombudsman neemt een groot persoonlijk risico. Een dag na de presentatie werd Morales’ echtgenote tijdelijk ontvoerd en gemarteld. Daders onbekend. Ook mét geopende archieven blijft Guatemala een duister land.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
