Poetins verhaal slaat nergens op

De inval van Rusland in Oekraïne berust op allerlei historische claims. De vermaarde Britse historicus Orlando Figes fileert ze stuk voor stuk. En hij laat daarbij weinig heel van Poetins versie van de geschiedenis.

Een Russische grap uit de Sovjettijd gaat zo: ‘Rusland is een land waarvan de toekomst vaststaat en alleen het verleden onvoorspelbaar is.’ Hoeveel bittere waarheid daarin schuilt, toont Orlando Figes in Het verhaal van Rusland. ‘Er is geen land dat zijn eigen verleden zo vaak heeft herschreven, geen land waarvan de geschiedschrijving altijd zo onderworpen is geweest aan de grillen van de heersende ideologie,’ stelt hij vast. Hij doorloopt de ‘nationale geschiedenis’ van Rusland om te tonen hoe de geschiedenis van meet af aan gepolitiseerd werd.

Of het nu om historische aannames gaat of mythes die de Russische autocratische heerser van dienst handig uitkwamen, Figes ontzenuwt ze. Dat intelligente, vermakelijke sloopwerk resulteert in een grande finale: na al die door Figes getoonde valse claims over de Russische oorsprongsgeschiedenis houdt Vladimir Poetins apodictische bewering dat Oekraïne en andere gebieden als de Krim van oudsher deel uitmaken van de ‘Russische wereld’ geen stand.

Allereerst is het idee van standvastige etniciteit al nonsens. De Roes waaraan ‘de eerste Russische staat’ Kiev-Roes (omstreeks 980 n.Chr.) haar naam ontleent, waren Vikingen uit Zweden. Ook het idee van de ‘eeuwige’ Russische hegemonie is onzinnig. Het gigantische Russische gebied kent geen natuurlijke grenzen en is daardoor uitermate kwetsbaar voor invasies. De militair superieure Mongoolse ruiterlegers onderwierpen het gehele land dan ook makkelijk. De daaropvolgende wording van Moskou als epicentrum van Russische macht berust niet op heldhaftig verzet tegen de Mongoolse heersers, maar op kruiperige collaboratie.

Daarnaast laat Figes zien hoezeer corruptie, bureaucratie, oligarchie en het verlangen omringd te worden door militair zwakke buurlanden als buffer al vroeg deel uitmaakten van het Russische bestaan. Maar Figes houdt hoop op verandering. Er waren momenten dat het anders had kunnen lopen. Die verhalen, zegt hij, moeten verteld blijven worden ‘wil het lot van Rusland kunnen veranderen’.

Jeroen Vullings is criticus

Het verhaal van Rusland. Mythe en macht van Vladimir de Grote tot Vladimir Poetin

Orlando Figes

336 p. Nieuw Amsterdam, € 29,99