De strafkolonie in Veenhuizen begon in 1818 als een armen-utopia waar ‘uitmuntende jongelingen’ tot werklieden werden opgeleid.
Jan Libbenga, die in Paupers en boeven de geschiedenis van 200 jaar strafkolonie inzichtelijk maakt, zegt dat die vroege kolonisten niet te klagen hadden: ‘Ook de gruttenmoes liet zich smaken, net als de Rumfordse soep die met ossenschenkel uren werd gekookt in regenwater.’ Dat laatste klinkt ons nu bizar in de oren, maar het was te prefereren boven het donkerbruine, troebele en branderige, ijzerhoudende grondwater, dat zelfs gekookt geurde en smaakte als het ondrinkbare veenwater. Alras nam de rauwe realiteit de overhand. Wezen, vondelingen, landlopers, invaliden – kortom, de paria’s der maatschappij – móésten naar de veenkoloniën. Goed voor ze! Vanuit eenzelfde utopische gedachte werd de aandacht daarna gericht op gevangenen. Libbenga’s overtuigend gedocumenteerde reconstructie van de kolonie Veenhuizen is schrijnend. De omstandigheden bleven tot 1945 erbarmelijk. Ten tijde van de Eerste Wereldoorlog werd het een vluchtoord voor Vlamingen. In 1938 werden er Joodse vluchtelingen opgesloten.
Na de oorlog waren er landverraders, zwarthandelaren en oorlogsmisdadigers gehuisvest. Het aantal prominente nazimisdadigers dat in Veenhuizen een riant regime genoot is beschamend hoog. Daarna kwamen de Indië-weigeraars, de dienstweigerende Jehovah’s getuigen, drankbeluste verkeersovertreders, zoals Joop Doderer (Swiebertje), en jeugdcriminelen. Van het milde regime profiteerden ook de Heineken-ontvoerders Willem Holleeder, Cor van Hout en Jan Boellaard. Cor van Hout lag er regelmatig lam op de binnenplaats. En nu zitten er vooral Noren hun straf uit; ze verkiezen Veenhuizen boven Noorwegen.
Jeroen Vullings is biograaf en criticus.
Paupers en boeven, 200 jaar strafkolonie Veenhuizen
Jan Libbenga, 288 p. De Kring, € 18,50
Dit artikel is exclusief voor abonnees
