Hoe reisde een middeleeuwer van Breda naar Münster en hoeveel tijd kostte dat? Het antwoord op die vragen is te vinden in een historische online routeplanner. Onderzoekers van Europese universiteiten zijn bezig de Noord-Europese routes van 1350 tot 1650 in kaart te brengen. Inmiddels doet ook Brabant daaraan mee. Lokale historici verbeteren de kaart en brengen de provinciale geschiedenis tot leven.
Toen projectleider Wouter Loeff van Erfgoed Brabant vorig jaar het project tegenkwam, zag hij dat het Noord-Brabantse gedeelte van de kaart nog niet helemaal kloppend was. Hij nam contact op met het onderzoeksteam en peilde belangstelling voor het project bij lokale heemkundekringen. Die reageerden enthousiast. ‘Lokale historici zien het meteen als er iets niet klopt. Wij kunnen als Erfgoed Brabant een mooie tussenpositie innemen tussen lokale kennis en de Europese universiteiten.’
Inmiddels telt het Brabantse team ongeveer dertig mensen: een mix van lokale enthousiastelingen en academici. Ook wilde Loeff jongeren bij het project betrekken: ‘In Brabant kun je geen geschiedenis studeren, dus is het lastig om jonge mensen voor erfgoed enthousiast te maken. We werken met vier stagiairs, die niet alleen naar de historici luisteren, maar ook zelf input hebben in de discussies. Zo brengen we verschillende generaties bij elkaar.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Plunderende Gelderlanders
De online kaart begon als digitalisering van Hansische Handelsstraßen, een atlas uit 1962 met handelsroutes tussen Hanzesteden. Inmiddels zijn de mogelijkheden van de kaart sterk uitgebreid. Naast land- en waterwegen laat de kaart informatie zien over tolgelden, veerboten en jaarmarkten. Een ingebouwde routeplanner geeft een ruwe schatting van de afstand en reistijd tussen twee plaatsen. Die reisduur is gebaseerd op de gemiddelde snelheid en maximale dagelijkse afstand van verschillende reismethodes, zoals te voet en te paard. Als je in 1500 als handelaar de 228 kilometer van Breda naar Münster wilde reizen, dan deed je daar ongeveer zes en een kwart dag over. Onderweg moest je tweemaal op de veerboot stappen: over de Maas bij Grave en over de Rijn bij Emmerich, waar je ook tol betaalde.
Viabundus project, CC BY-SA.
Loeff en zijn team bieden op hun website artikelen aan over het reizen in de premoderne tijd. Wie betaalde eigenlijk voor wegen? En wat kwam je onderweg zoal tegen? Volgens Loeff valt er veel te leren over het onderwerp: ‘Als je rond 1500 in Veghel woonde, was het niet gek om mensen uit Keulen tegen te komen. Maar je kon ook plunderende Gelderlanders op je pad treffen; het reizen was niet altijd veilig. Herbergen boden een plek om bij te komen en inlichtingen te winnen.’
Ook deed hij nieuwe ontdekkingen: ‘Een archeologe vertelde me dat mensen in de Middeleeuwen anders liepen dan wij nu doen. Uit opgravingen blijkt dat middeleeuwse schoenen zeer dunne zolen hadden. Ze deed een aantal experimenten waaruit blijkt dat je met die dunne zolen je voetspieren anders inzet, waardoor je anders loopt.’
Historische personages
Het project is nog lang niet klaar. In september volgt er een grote update waarin Finland aan de kaart wordt toegevoegd en de historische Brabantse wegen worden verbeterd. Loeff heeft genoeg ideeën voor de toekomst: ‘We richten ons nu vooral op zaken om het reizen heen, maar we zouden meer naar de reiziger zelf willen kijken. Wie reisde er eigenlijk over deze wegen? Het zou bijzonder zijn om concrete historische personages te kunnen identificeren. Dat biedt een mooie ingang tot het leven van alledag.’
Het Nederlandse deelproject wordt gecoördineerd door Maartje A.B. vanuit de Radboud Universiteit in Nijmegen.
