Jodendom. Een boek vol verhalen – de titel van de tentoonstelling in de Amsterdamse Nieuwe Kerk doet spannende verhalen vermoeden, de locatie goud en zilver. Zo’n expositie is dit echter niet. Overdonderd door pracht en praal zal de bezoeker niet worden, en ook niet meegesleept door avonturen. Hij kan wel een leerzame tentoonstelling verwachten, met veel bijzondere voorwerpen.
Het hart van het Joodse geloof is het boek, de Thora. Midden in de expositie ligt dan ook een schatkamer verborgen. Daarin ligt een Dode Zee-rol uit Jeruzalem, uit de eerste eeuw na Christus. Deze kan weinig licht verdragen; slechts enkele personen mogen tegelijk naar binnen om een glimp op te vangen. Kom dus op tijd, of door de week! Om de schat heen staan moderne kunstwerken opgesteld, opgebouwd uit letters, tekens en schema’s van de Thora. Ook flankeren metershoge verticale doeken met religieuze teksten, bijvoorbeeld oproepen om de Thora te bestuderen, de expositie.
De rest van de tentoonstelling bestaat vooral uit religieuze voorwerpen uit vele eeuwen en regio’s. Zo zijn er omhulsels en versieringen voor de uiteinden van Thora-rollen uit Polen, Afghanistan, Rusland en zelfs China. Ze zijn van goud en zilver; er zijn rozen op geborduurd. Op een film zie je hoe conservator Ernst Veen in Israël zoekt naar dit soort exclusieve stukken. Een kennersoog kan stijl en details vergelijken van al die kunstschatten op een rij. Jammer is dat de heilige voorwerpen hierdoor hun aura verliezen. Een omhulsel van een Thora-rol lijkt ontheemd in een vitrine. Hetzelfde geldt voor een Chanoeka-kandelaar, die in een gezin beter past dan tussen dertig soortgenoten.
Feestdagen zijn een ander belangrijk thema op de expositie. Aardig zijn de webcaminterviewtjes, met Joden uit de hele wereld, waarmee de tentoonstellingsmakers de feesten dichter bij de niet-ingewijde bezoekers brengen. Zo antwoorden webcammers op de vraag naar de betekenis van het carnavalachtige Poerim: ‘maskers’ en ‘drinken’. Tip: bekijk ook het langere filmpje in de aparte filmruimte. Vlak voor de sabbat ingaat legt een moeder bloemkool in een schaal, geeft haar kinderen de laatste instructies en vertelt tegelijk aan de camera wat de sabbat betekent voor haar gezin.
Ook de schilderijen van Oppenheim zijn goed gekozen. De negentiende-eeuwse Duitser schildert in schoolplatenstijl taferelen als bar mitswa, sabbat en een besnijdenis. In één oogopslag ontwaar je de grootvader die zijn kleinzoontje vast zal houden, en de trotse twaalfjarige op zijn bar mitswa. Ze helpen de soms ietwat droge kost te verluchtigen.
Al met al is de uitgebreide uitleg bij alle voorwerpen en feestdagen het boeiendst. Die raakt aan universele vragen over ‘goed leven’. Een voorbeeld: op een doek zijn een citrusvrucht, een palmtak, een mirtetak en een wilgentak geborduurd. De doek werd gebruikt om de loofhut aan te kleden op Soekot (het Loofhuttenfeest). De takken en de vrucht staan symbool voor vier soorten mensen: eenvoudige mensen die geen goede werken doen, degenen die dat wel doen, intellectuelen die alleen studeren, en ten slotte intellectuelen die ook nog goede werken doen.
Serieuze kost, kortom, maar wel een tentoonstelling die de bezoeker bijblijft.
Jodendom. Een boek vol verhalen. Nieuwe Kerk, Dam, Amsterdam
Tot en met 15 april. Open: da 10-17 uur, do tot 22 uur. Info: 020-63 86 909 of www.nieuwekerk.nl
Dit artikel is exclusief voor abonnees
