Onmogelijke keuzes ten tijde van de Dordtse Synode

Precies 400 jaar geleden zette de Synode van Dordrecht Nederland op zijn kop. Deze maandenlange vergadering had tot doel religieuze en politieke twisten op te lossen. Muziektheatergezelschap Hollands Diep maakte in het kader van het programma ‘Ode aan de Synode’ een opera over deze onstuimige tijd. Regisseur David Prins vertelt over de voorstelling, de achtergronden en de ambities van de theatermakers. ‘Wij zijn vooral geïnteresseerd in het menselijk tekort dat kennelijk van alle tijden is.’

Waarom was de Synode zo’n belangrijke gebeurtenis?
‘Tijdens de Synode werd in een tumultueuze tijd een nieuw “ons” gecreëerd. Verschillende staten spraken allemaal hun eigen taal en waren door religieuze en politieke verschillen bijna op voet van burgeroorlog. Middels een overlegstructuur, misschien wel het proto-polderen, werd door de staat geprobeerd mensen bij elkaar te zetten om water bij de wijn te doen. De rekkelijke Arminianen, ook wel Bavianen genoemd, stonden lijnrecht tegenover de minder progressieve Gomaristen of Slijkgeuzen. Er werd op diezelfde vergadering ook een besluit genomen om een gezamenlijke Bijbelvertaling te gaan gebruiken, een ijkpunt voor onze identiteit.’

Welke bronnen hebben jullie als uitgangspunt genomen?
‘Omdat de Synode voor sommige van de makers best ver weg stond, hebben we ons breed en uitgebreid gedocumenteerd. Van Deursen is de grote geschiedschrijver die wij veel en ruim geraadpleegd hebben. Veel bronnenmateriaal is heel goed toegankelijk, bijvoorbeeld de notulen. Bij de liederenbank van het Meertens Instituut zijn bovendien pamfletteksten bewaard gebleven, eigenlijk zijn dat de Twitter- en Facebookberichtjes van toen. Bij die pamfletten staat een klein regeltje met “op de wijze van…” en zo hebben we de bijbehorende melodieën weten te achterhalen. Een grote bron voor theatermakers is daarnaast onze fantasie. We hebben een verhaal ontwikkeld dat vooral tot doel heeft om gevoel over te brengen.’

Vanuit welk perspectief wordt er in de opera naar de Synode gekeken?
‘De opera volgt houthandelaar Maarten, een gewone man uit Dordrecht die niet in de notulen voorkomt. Hij raakt uit balans door wat er om hem heen gebeurt, moet gedwongen keuzes maken en zijn leven glipt hem door de vingers. Het verhaal speelt in de jaren van het Twaalfjarig Bestand, waarin geen oorlog met Spanje werd gevoerd. De Republiek kapte en importeerde toen hout uit het Zwarte Woud, dat via de rivieren aankwam in Dordrecht.  Van dit hout werden vooral oorlogsschepen getimmerd, maar door het bestand stortte deze industrie grotendeels in. Maarten zoekt een manier om een faillissement af te wenden en verwerft financiering om zelf een schip te laten bouwen. Als het meezit, breekt de oorlog weer uit en kan hij het inzetten als oorlogsboot. Anders kan hij ermee handel drijven. Zowel bij een Arminiaan als bij een Gomarist probeert hij geld los te peuteren. De uitkomst is voor hem verre van positief, want de Arminiaan vlucht en de Gomarist blijkt voor Van Oldenbarnevelt te werken.’
 

Welke gevolgen had de Synode voor de reputatie van Dordrecht?
‘De gevolgen van die maandenlange vergadering waren groot. De cafés bleven langer open, er werd een hele toeristenindustrie op touw gezet. Gevolg was dat Dordrecht als stad meetelde. De stad kreeg aanzien en men waande zich het centrum van de wereld. Het leuke is dat dat nu ook weer een beetje zo is door de internationale projecten rond het herdenken van de Synode.’

Wat maakt de Synode nu nog relevant?
‘Wat mij thematisch erg boeit, is segregatie. Wij Nederlanders waren tegen de katholieken en de (ook katholieke) Spanjaarden. Met de monarchiestructuren wilden we ook niets meer van doen hebben. Tijdens het Twaalfjarig Bestand ontbrak een grote vijand, wat als gevolg had dat iedereen zich tegen elkaar keerde en in zijn eigen bubbel leefde. Dat is denk ik nu ook aan de hand. We leven volgens mij in een tijd waarin de veiligheid van de zuilen die na de oorlog een aantal tientallen jaren goed gefunctioneerd hebben, weg is. In die zin liggen de parallellen voor het oprapen.’

Richt de voorstelling zich op een historisch onderlegd publiek?
‘We hebben er naar gestreefd een voorstelling te maken die voor een breed publiek interessant is. Ik kan me voorstellen dat er mensen zijn die gewoon eens een keer naar een opera of naar muziektheater willen gaan. Daarnaast zal er een aantal veel meer geïnformeerde, historisch geïnteresseerde mensen zijn. Zij kunnen buiten de feitelijke bronnen in een theatrale wereld terechtkomen, die letterlijk ‘speelt’ met de historische gegevens. Wij zijn vooral geïnteresseerd in het menselijk tekort dat kennelijk van alle tijden is. Voor ons is het dan ook geen Ode aan de Synode, maar een hommage aan de anonieme verliezers.’

De Synode is van 10 t/m 26 mei te zien in het Energiehuis in Dordrecht.