Home ONDERZOEK: Verband tussen klimaatverandering en maatschappelijk crises

ONDERZOEK: Verband tussen klimaatverandering en maatschappelijk crises

  • Gepubliceerd op: 27 november 2013
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Rob Hartmans
  • 3 minuten leestijd

In deze rubriek is altijd aandacht besteed aan specialistisch historisch onderzoek dat nieuw licht wierp op bepaalde onderwerpen. Meestal was dat onderzoek heel detaillistisch, maar over het algemeen bood het wel een nieuwe kijk op een onderdeel van het verleden. In deze laatste aflevering geen boek dat zich concentreert op de vierkante millimeter, maar een werk dat niet minder dan de geschiedenis van een hele eeuw beschrijft. Daarbij wordt de hele wereld onder de loep genomen, terwijl dit ook nog eens gebeurt vanuit een geheel nieuwe invalshoek.


De Britse historicus Geoffrey Parker (1943) heeft reeds een groot aantal bijzonder invloedrijke boeken en artikelen geschreven, waarvan The Military Revolution (1996) en The Grand Strategy of Philip II (2000) de belangrijkste zijn. Met Global Crises. War, Climate Change and Castastrophe in the Seventeenth Century heeft hij zijn magnum opus afgeleverd.

Hierin toont hij allereerst overtuigend aan dat er in de periode van grofweg 1618 tot 1685 inderdaad sprake was van een ‘algemene crisis’, waarin het grootste deel van Europa werd geteisterd door oorlogen, revoluties, burgeroorlogen, economische malaise en epidemieën. Bovendien legt hij een relatie met wat klimatologen de ‘kleine ijstijd’ noemen, die zich in ongeveer dezelfde periode voordeed.

Vanuit deze optiek weet Parker tevens een verband te schetsen tussen de onrust in Europa en grote delen van Azië, Afrika en Noord-Amerika. Dit alles levert een aangrijpend beeld op van een werkelijk ‘mondiale crisis’.

Bijna overal was hetzelfde patroon zichtbaar. Vorsten waren verwikkeld in eindeloze reeksen oorlogen, die niet alleen verwoestingen en ellende met zich meebrachten, maar ook een steeds hogere belastingdruk, die leidde tot toenemende onvrede. Deze narigheid werd niet zelden verergerd door grote epidemieën die veel slachtoffers maakten.

Hierbovenop kwam nog een klimaatverandering, waarbij de gemiddelde temperatuur 1 à 2 graden daalde. Dit leidde tot te koele zomers, veel regen (maar soms ook langdurige periodes van droogte) en de zeer strenge winters die we kennen van de prachtige ijstaferelen van Hendrick Avercamp. De herhaaldelijke misoogsten resulteerden vaak in hongersnoden, waardoor de positie van de bevolking helemaal uitzichtloos werd.

Parker stelt niet dat het veranderende klimaat ‘de’ oorzaak was van de vele oorlogen en politieke crises, maar wel dat er sprake was van een ‘fatale synergie’ tussen menselijk handelen en een niet-beïnvloedbaar fenomeen als het weer. Hierdoor werd op zeker moment een tipping point bereikt, waarop slechts een betrekkelijk toevallige gebeurtenis nodig was om de situatie volledig uit de hand te laten lopen.

Hoewel Parker een scherp oog heeft voor de lokale verschillen en ook de rol van het toeval niet uitsluit, komen op deze wijze gebeurtenissen als de ondergang van de Ming-dynastie in China, de kozakkenopstanden in Rusland, het Eerste Stadhouderloze Tijdperk in de Republiek, de Fronde, de vele opstanden op het Iberisch schiereiland en de Engelse Burgeroorlog in een nieuw, catastrofaal licht te staan.

Het resultaat is een even indrukwekkend als deprimerend boek, dat de lezer doet beseffen dat wat wij nog altijd de Gouden Eeuw noemen voor heel veel tijdgenoten een gruwelijke nachtmerrie moet zijn geweest. En dat ongrijpbare natuurverschijnselen onder bepaalde omstandigheden buitengewoon rampzalige gevolgen kunnen hebben.


Global Crises. War, Climate Change and Catastrophe in the Seventeenth Century
Geoffrey Parker

871 p. Yale University Press, € 45,-

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer
Jager met jachthonden
Jager met jachthonden
Beeldessay

Nederlanders maken zich al eeuwen druk over de jacht

Tijdens een jachtpartij schoten edelen van de Republiek onbelemmerd vele dieren. Eind achttiende eeuw kwam daar steeds meer verzet tegen. Maar niet uit dierenliefde. Het was een verslavend tijdverdrijf. Met een horde achter het wild aan stuiven of juist in je eentje dieren besluipen. Te paard, ondersteund door jachthonden of valken, schoten jagers ‘edel wild’,...

Lees meer