Home ONDERZOEK: De functie van affaires

ONDERZOEK: De functie van affaires

  • Gepubliceerd op: 28 augustus 2013
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Rob Hartmans
  • 2 minuten leestijd

Corruptie wordt vaak gezien als een problematisch kenmerk van landen die zich (nog) niet hebben ontwikkeld tot een volwassen, liberale en democratische rechtsstaat. De controle op het functioneren van de overheid schiet tekort en ambtenaren kunnen dikwijls alleen het hoofd boven water houden door steekpenningen aan te nemen of boetes in eigen zak te steken.

Natuurlijk komt corruptie ook voor in politiek hoog ontwikkelde landen, maar dan lijkt het vaak een kwestie van enkele rotte appels, die uit pure hebzucht of machtswellust misbruik maken van hun positie. Hooguit kan worden geconstateerd dat schandalen zich eerder voordoen als in een bepaalde streek één politieke partij vrijwel onafgebroken aan de macht is.

Corruptie is echter meer dan alleen het aannemen van steekpenningen of nepotisme. Het begrip als zodanig komt niet voor in het Nederlandse Wetboek van Strafrecht. In zijn dissertatie over vier politieke corruptieschandalen in Nederland in de periode 1848-1940 laat VU-historicus Ronald Kroeze zien dat het daarbij steeds gaat om ‘politieke moraliteit’. Dat wil zeggen, om de vraag hoe goed bestuur gedefinieerd kan worden en welke waarden van belang zijn bij het beoordelen van politici, bestuurders en ambtenaren.

De affaires die hij behandelt zijn de Limburgse brievenaffaire van 1865, toen de minister van Financiën uit electorale overwegingen Limburg wilde uitzonderen van een belastingverhoging; het Billiton-schandaal uit de jaren 1880, waarbij de gouverneur-generaal van Nederlands-Indië bij het verlenen van een mijnconcessie een groep zakenlieden bevoordeelde; corruptie bij de crisisorganisaties die tijdens de Eerste Wereldoorlog waren ingesteld; en de beruchte affaire-Oss, toen de katholieke minister van Justitie een einde maakte aan een marechausseeonderzoek naar seksueel misbruik en corruptie van katholieke ondernemers en geestelijken.

Kroeze toont aan dat deze affaires illustratief waren voor, en invloed hadden op, de heersende opvattingen over politiek, goed bestuur en de taken van de overheid. De affaire van 1865 was opmerkelijk, omdat een liberaal had getornd aan het liberale principe dat geschikte bestuurders door middel van vrije verkiezingen dienden te worden geselecteerd. Bij het Billiton-schandaal werd duidelijk dat met het introduceren van kapitalistische verhoudingen in Nederlands-Indië de relatie tussen het publieke en private domein aan veranderingen onderhevig was.

De schandalen tijdens de Eerste Wereldoorlog toonden aan dat door de sterke uitbreiding van de overheidstaken nagedacht moest worden over de bevoegdheden en verantwoordelijkheden van de bureaucratie. De affaire-Oss ten slotte legde de vinger op een van de zere plekken van het verzuilde politieke bestel van Nederland.

Door deze corruptieschandalen te behandelen binnen de context van de politieke en staatkundige ontwikkeling van Nederland, geeft Kroeze een extra dimensie aan de politieke geschiedenis van ons land. Want hoewel zeker in het begin vaak werd gepoogd discutabel handelen van overheidsfunctionarissen ‘onder de pet’ te houden, werd er al spoedig in het parlement en de pers hevig gedebatteerd over de vraag hoe het land bestuurd diende te worden en wat integere politiek was. Daarbij werden ook politieke conclusies getrokken en ondervonden corrupte politici en bestuurders de gevolgen van hun gebrek aan integriteit.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer
Jager met jachthonden
Jager met jachthonden
Beeldessay

Nederlanders maken zich al eeuwen druk over de jacht

Tijdens een jachtpartij schoten edelen van de Republiek onbelemmerd vele dieren. Eind achttiende eeuw kwam daar steeds meer verzet tegen. Maar niet uit dierenliefde. Het was een verslavend tijdverdrijf. Met een horde achter het wild aan stuiven of juist in je eentje dieren besluipen. Te paard, ondersteund door jachthonden of valken, schoten jagers ‘edel wild’,...

Lees meer