Offers voor een egoïstisch man

Voor de liefhebbers van de talloze verfilmingen van de grote romans van Jane Austen of de gezusters Brontë is Liefde en kapitaal van Mary Gabriel zeker een aanrader. Ook dit is een kostuumdrama dat zich (grotendeels) afspeelt in het Victoriaanse Engeland, waar standsverschillen, sociale tegenstellingen, snelle technologische en maatschappelijke ontwikkelingen, door sociale conventies onderdrukt driftleven en een grote maatschappelijke inferioriteit van vrouwen een zwaar stempel drukten op het persoonlijke leven.

Over Karl Marx en zijn wapenbroeder Friedrich Engels zijn inmiddels al heel wat boekenkasten vol geschreven, terwijl ook Marx’ vrouw en hun dochters de aandacht van biografen hebben getrokken. De Amerikaanse journaliste Mary Gabriel heeft hieraan een volumineus boek toegevoegd waarin Marx’ gezinsleven centraal staat.

Met grote bewondering schrijft Gabriel over zijn vrouw, Jenny von Westphalen, een mooie barones uit Trier wier broer als Pruisisch minister van Binnenlandse Zaken een belangrijke vijand van Marx zou worden. Uit liefde voor de ontembare, onpraktische, door en door egoïstische en arrogante Marx koos zij voor een leven vol onrust, armoede en ontberingen, waarin drie van haar kinderen mede als gevolg van de barre levensomstandigheden overleden en haar voor het heil der mensheid strijdende echtgenoot de trouwe huishoudster bezwangerde.

Liefde en kapitaal is tegelijk de geschiedenis van Marx’ extended family, aangezien het ook de talloze idealisten, revolutionairen, klaplopers en politiespionnen beschrijft die de deur bij Marx platliepen, en de vele vrienden met wie hij bijna onvermijdelijk ruzie kreeg. Dat laatste gold niet voor Friedrich Engels, maar die heeft dan ook de familie Marx bijna veertig jaar financieel op de been gehouden en was zelfs bereid te verklaren dat hij de vader was van de zoon die huishoudster Lenchen baarde.

Slechts eenmaal leek Engels niet bestand tegen Marx’ onmetelijke egocentrisme. Na het overlijden van Mary Burns, een arbeidersdochter met wie de rijke fabrikant Engels twintig jaar had samengewoond, maakte Marx nog geen twee regels vuil aan dit voor Engels zo smartelijke verlies, maar schreef hij wel uitvoerig over zijn financiële nood. Daarbij merkte hij op dat het beter was geweest als zijn eigen moeder was overleden (van wie hij uiteraard hoopte te erven).

Toen duurde het een ruim een week voordat de hondstrouwe Engels in staat was een ijzig briefje te sturen, waarin hij erop wees dat zelfs zijn meest onbenullige kennissen meer medeleven hadden betoond dan de man die hij beschouwde als zijn beste vriend.
Gabriels boek schildert een levendig beeld van het turbulente leven van het gezin Marx, al is de biografe af en toe wat larmoyant en probeert Gabriel wel heel erg literair te schrijven. Soms doet dat wat potsierlijk aan, bijvoorbeeld als ze op de eerste bladzijde van de proloog de misère van vele vluchtelingen in Londen beschrijft en het meteorologische kunststukje uithaalt om het tegelijk te laten misten en regenen. Ook is Gabriels weergave van Marx’ denkbeelden wel erg schematisch en haar beschrijving van het socialistische milieu nogal slordig (wie Auguste Blanqui een anarchist noemt weet niet waarover zij het heeft).

Bovendien werd deze recensent een beetje wee van de nadruk die Gabriel legde op de vele offers die het gezin Marx bracht voor het totstandkomen van Karls theoretische werk. De invloed van het marxisme is immers desastreus geweest. Voor zover het marxisme elementen bevatte die ‘wetenschappelijk’ zouden kunnen worden genoemd – en al tijdens Marx’ leven bleken veel feiten slecht in de theorie te persen – waren die meestal niet origineel en zeker niet specifiek socialistisch.

Erger was dat hij met zijn geloof in de Naturnotwendigkeit van de economische ontwikkeling de ideële en ethische grondslag van het socialisme vernietigde, iets waarvan sociaal-democratische partijen zich pas vanaf de jaren 1930 weer herstelden.

Bovendien legitimeerde Marx’ geloof in het einddoel van de geschiedenis het levensgevaarlijke politieke messianisme van Lenin en diens trawanten, die met enige kunstgrepen het marxisme wisten om te vormen tot de officiële geloofsleer van een seculiere theocratie. Mary Gabriel heeft zich hier het hoofd niet over gebroken, en beschrijft slechts het weinig interessante bezoek dat Lenin in 1910 bracht aan Marx’ dochter Laura.

Bestellen