Home Nieuwe Media: Stoom

Nieuwe Media: Stoom

  • Gepubliceerd op: 8 januari 2001
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Bas Broekhuizen
  • 3 minuten leestijd

De uitvinders van de stoommachine zetten een revolutie in gang. Ook in het internettijdperk blijven de ingenieuze vindingen van de pioniers verbazen.


Beroemde scène uit de Donald Duck: Guus Geluk doet mee aan een prijsvraag, de beslissende vraag luidt: ‘Wie vond de stoommachine uit?’ In opperste verbijstering roep de verwende neef van Donald uit: ‘Wat?’ en wint daarmee een luxe cruise naar Verweggistan. Maar was James Watt wel echt de uitvinder van de stoommachine? Het web weet de waarheid.
        
Een bezoekje aan webcyclopedie Brittannica leert al snel dat Watt niet de vader van de stoommachine was. Al in de eerste eeuw na Christus beschreef Heron van Alexandrië verschillende apparaten die gebruik maakten van stoomkracht. Nuttige toepassingen noemde hij niet; de machines dienden vooral ter lering en vermaak. Voor zwaar werk had men slaven genoeg.
        
Pas in de zeventiende eeuw bedachten uitvinders meer efficiënte manieren om de kracht van stoom te gebruiken. Thomas Savery patenteerde in 1698 een machine waarmee water uit mijnschachten kon worden gepompt. Enkele jaren later, in 1712, ontwierp Thomas Newcomen de eerste stoommachine die gebruik maakte van een zuiger.
Het zou nog tot 1765 duren voordat James Watt zijn revolutionaire aanpassingen aan Newcomens uitvinding deed. Vanaf 1784 werd de stoommachine de drijvende kracht achter de Industriële Revolutie van de achttiende en negentiende eeuw.
        
Hoe de verschillende stoommachines werken wordt uitgelegd op Fred Dibnah’s Industrial Age, onderdeel van de website van de BBC. Dibnah presenteert populair wetenschappelijke programma’s op de Britse televisie. Wat hem onderscheidt van Nederlandse collegae als Middas Dekker en Jan Douwe Kroeske is zijn historische benadering van de techniek.        
        
Op het eerste gezicht heeft de website een hoog Sesamstraat-gehalte. Wie doorklikt ontdekt een interessant en bovenal multimediaal overzicht van het stoomtijdperk. Vooral de animaties van de stoommachines zijn leerzaam. Ook in het internettijdperk blijven de ingenieuze vindingen van de pioniers verbazingwekkend. Techniek kan echt leuk zijn, wetenschapsgeschiedenis fascinerend. Helaas lopen we in Nederland mijlenver achter bij de Angelsaksische traditie in deze tak van de historie.
        
Wie echt alle ins and outs van de stoommachine wil weten, kan zijn hart ophalen bij de online Steam Engine Library van de University of Rochester. Maar niet alleen de technische details van de motor van de industrialisatie zijn interessant, ook de sociaal- economische en culturele gevolgen daarvan. Die zijn breed uitgesponnen op The Victorian Web. Op deze rijk geïllustreerde website is alles te vinden wat je maar wil weten over Engeland onder Queen Victoria (1837-1901). Er is aandacht voor politiek, economie, kunst en cultuur. De dubbele seksuele moraal en de strenge etiquette waaraan het tijdperk zijn bekendheid dankt ontbreken niet.
        
Ook de schaduwkanten van de Industriële Revolutie – kinderarbeid, milieuvervuiling, klassenstrijd – komen aan bod. Maar op dat vlak moet de site zijn meerdere erkennen in de Spartacus Encyclopaedia of British History. Treffend worden daar de uitwassen van het kapitalisme in beeld gebracht. Tijdgenoten beschrijven fabriekstaferelen die niet onderdoen voor de boeken van Charles Dickens.
        
Neem het verhaal van Mary Richards, tien jaar oud en werkzaam in een weverij. Op een avond in 1828 wordt haar jurk gegrepen door een drijfas. Schreeuwend van de pijn raakt zij steeds verder bekneld in de machinerie. De aanwezigen horen een voor een haar botten knappen. Uiteindelijk brengt haar lichaam het raderwerk tot stilstand, maar tegen die tijd is Mary al overleden. Mary Richards was niet de enige: ruim de helft van de fabriekskinderen kreeg een arbeidsongeval. Een Duitser die in 1842 Manchester bezocht zag op straat zoveel mensen die een been of arm misten, dat ze hem deden denken aan een leger dat terugkwam van een veldtocht.

Links
Brittannica
BBC: Fred Dibnah’s Industrial Age
Steam Engine Library
The Victorian Web
Spartacus Encyclopaedia of British History 1700-1950

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer