Home Niet bang voor oorlog

Niet bang voor oorlog

  • Gepubliceerd op: 22 april 2013
  • Laatste update 28 mrt 2023
  • Auteur:
    Rob Hartmans
  • 4 minuten leestijd
Niet bang voor oorlog

Het was natuurlijk heel lang taboe, de zogenoemde ‘grotemannengeschiedenis’, maar om sommige historische personen kun je niet heen. Figuren als Julius Caesar, Napoleon en Adolf Hitler waren niet alleen het ‘product’ van hun tijd, maar drukten er ook een onuitwisbare stempel op.

Hoewel niemand de betekenis van economische, sociale en culturele structuren en ontwikkelingen wil ontkennen, maakt het soms heel veel uit wie er op zeker moment ‘aan de knoppen zit’. De oerconservatieve, nors kijkende, sigarenrokende en in de jaren dertig politiek uitgerangeerde Britse politicus Winston Churchill is hiervan een schoolvoorbeeld.

Er is na de oorlog met veel minachting neergekeken op de zogenoemde appeasement-politiek van Neville Chamberlain, waarbij voor het gemak werd vergeten dat deze niet alleen werd gesteund door de meeste politici, maar ook door de overgrote meerderheid van de Britse bevolking. Die was nog niet bekomen van het gruwelijke bloedbad van de Eerste Wereldoorlog.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Churchill was met zijn pleidooi voor een preventieve oorlog tegen Hitler jarenlang een roepende in de woestijn geweest

Churchill was met zijn pleidooi voor een preventieve oorlog tegen Hitler jarenlang een roepende in de woestijn geweest. Maar dat hij op 10 mei 1940 Chamberlain opvolgde als premier was een gelukkige speling van het lot, aangezien de man ook binnen de conservatieve partij allesbehalve populair was.

Dat hij vervolgens het vijf man tellende War Cabinet – waarin ook zijn voorganger zitting had – ervan wist te overtuigen dat Groot-Brittannië geen vredesonderhandelingen met Hitler moest voeren, maar moest doorvechten, en dat hij ook de publieke opinie ‘om’ wist te krijgen, was het gevolg van zijn persoonlijkheid, retorische gaven en uitzonderlijke overtuigingskracht.

Dat laatste kwam mede voort uit het feit dat Churchill er rotsvast van overtuigd was dat Hitler niet onoverwinnelijk was. Vroeg of laat zou hij fatale fouten maken, en bovendien zou Amerika uiteindelijk Groot-Brittannië wel te hulp moeten schieten. Bovendien was Churchill, in tegenstelling tot veel politici, niet bang voor oorlog, maar genoot hij ervan.

In zijn nieuwe boek ‘Blood, sweat and tears’ beschrijft voormalig Parool- en NRC Handelsblad-journalist Harry van Wijnen de zeventien maanden vóór de Japanse aanval op Pearl Harbor, de periode dus waarin de Verenigde Staten nog niet meededen aan de oorlog en Groot-Brittannië er min of meer alleen voor stond.

Hoewel hij ruime aandacht besteedt aan de rol van Churchill – en diens beroemde redevoeringen waarin hij met sonore stem verkondigde dat het land nooit zou capituleren en dat hij de Britten niets te bieden had dan ‘blood, toil, tears and sweat’ –, gaat hij ook uitgebreid in op de wijze waarop de bevolking deze angstige periode beleefde en reageerde op de Duitse luchtaanvallen.

Door veel gebruik te maken van gepubliceerde dagboeken, brieven en memoires is het een levendig en onderhoudend boek geworden

Door veel gebruik te maken van gepubliceerde dagboeken, brieven en memoires is het een levendig en onderhoudend boek geworden. Toch beschrijft Van Wijnen de regeringswisseling en de cruciale eerste dagen van Churchills War Cabinet lang niet zo indringend en meeslepend als John Lukacs’ Five Days in London (2001), een boek dat ook in het Nederlands is vertaald en merkwaardig genoeg niet voorkomt in de literatuuropgave.

Die lijst maakt trouwens duidelijk waarom de eerste hoofdstukken niet zo’n helder beeld schetsen van de politieke verhoudingen in het Engeland van 1940. Van Wijnen heeft belangrijke boeken als Andrew Roberts’ biografie van lord Halifax, Robert Parkers Chamberlain and Appeasement, en Graham Stewarts Burying Ceasar, over de relatie tussen Churchill en Chamberlain, niet geraadpleegd.

Ook is het merkwaardig dat hij geen enkele aandacht besteedt aan het begin juli 1940 door een drietal journalisten – onder wie de latere Labour-leider Michael Foot – onder het pseudoniem ‘Cato’ gepubliceerde pamflet Guilty Men. Dit was een keiharde veroordeling van de appeasement-politiek en het politieke establishment, en werd onmiddellijk een bestseller.

Hoewel de echte Churchill-liefhebbers of kenners van de recente Britse geschiedenis niets nieuws zullen lezen, is ‘Blood, sweat and tears’ niettemin een prima boek om een breed publiek bekend te maken met deze cruciale periode uit de geschiedenis van de vorige eeuw.

‘Blood, sweat and tears.’ Churchills onwrikbare geloof in de overwinning

Harry van Wijnen

351 p. Balans, € 29,95

Nieuwste berichten

Hitler ontmoet arbeiders van Siemens in Berlijn
Hitler ontmoet arbeiders van Siemens in Berlijn
Artikel

Was Adolf Hitler links? Ja en nee, zegt fascisme-expert

Radicaal-rechtse politici zoals Elon Musk, Alice Weidel (AfD) en Martin Bosma (PVV) bestempelen het fascisme als een linkse ideologie. Aan de linkerkant van het politieke spectrum heerst juist de overtuiging dat fascisten handlangers waren van het grootkapitaal. Zo zou de term ‘nationaal-socialisme’ alleen maar zijn bedacht om de arbeidersmassa te misleiden, en haar nog gemakkelijker...

Lees meer
Pius IX latere leeftijd
Pius IX latere leeftijd
Interview

Paus Franciscus herinnert aan een paus die de macht verloor, maar zielen won

Paus Franciscus is overleden. Historicus Jeroen Koch vertelt hoe Franciscus’ verre voorganger paus Pius IX er in de negentiende eeuw in slaagde om van het Vaticaan een symbolisch en mythisch instituut te maken, in een tijd waarin de paus juist zijn wereldlijke macht verloor. Jeroen Koch, die samen met Frans Willem Lantink De paus en...

Lees meer
New Yorkse politie neemt vingerafdruk van Duitser in 1917 als deel van de Alien Enemies Act
New Yorkse politie neemt vingerafdruk van Duitser in 1917 als deel van de Alien Enemies Act
Interview

Waarom Trump zich beroept op een 200 jaar oude wet om Venezolanen uit te zetten

De Verenigde Staten zetten honderden immigranten op het vliegtuig naar El Salvador, waar zij zonder proces in een gruwelijke gevangenis worden geïnterneerd. Trump gebruikt daarvoor de omstreden Alien Enemies Act, een wet uit 1798. Die was oorspronkelijk bedoeld om vijandelijke buitenlanders uit te zetten in tijden van oorlog, maar werd in de Eerste Wereldoorlog al...

Lees meer
De Nationale Dodenherdenking in 2014
De Nationale Dodenherdenking in 2014
Recensie

Herdenking van de Tweede Wereldoorlog is al tachtig jaar gevoelig

In 2001 opende Chris van der Heijden zijn ophefmakende boek Grijs verleden. Nederland en de Tweede Wereldoorlog met de even briljante als provocatieve zinnen: ‘Eerst was er de oorlog, daarna het verhaal van die oorlog. De oorlog was erg, maar het verhaal maakte de oorlog nog erger’. Deze zinnen schoten me te binnen, al lezend...

Lees meer