Uitgeverij Noordhoff had wel verwacht met de uitgave van de Bosatlas van de geschiedenis van Nederland een goede zet te doen, zo vlak voor de feestdagen. Maar dat de 4 kilo wegende gigant een regelrechte kaskraker zou worden, moet ook de Groningers hebben verrast. De atlas is met zijn 99 euro bepaald niet goedkoop, maar desondanks is de eerste druk van 30.000 exemplaren binnen enkele maanden uitverkocht en is in razend tempo een tweede druk van 10.000 stuks op de markt gebracht.
Voor dat geld heb je dan ook heel wat boek. In 576 pagina’s belicht de atlas de Nederlandse geschiedenis. Tekst speelt daarbij een ondergeschikte rol; de meer dan 1500 kaarten vertellen het verhaal. De kaarten zijn uitgevoerd in de bekende Bosatlas-stijl, dus sober en gestileerd, zonder overbodige informatie en altijd voorzien van een heldere legenda. Of het nu de afzetting van rivierzand tijdens het Tertiair betreft, het aantal ringburgwallen rond 900, de differentiatie van religie per gemeente rond 1920 of de verspreiding van protestbewegingen in de jaren zestig, alle facetten van de geschiedenis blijken in dezelfde cartografische vorm te kunnen worden gegoten.
De atlas is volledig gemaakt voor de particuliere markt. Dat betekent dat de teksten niet zijn aangepast aan het gemiddelde niveau van een leerling voortgezet onderwijs. Ook al doet het gebruik van de tegenwoordige tijd soms wat geforceerd aan, de teksten zijn informatief en helder geschreven en gaan lastige begrippen niet uit de weg.
Ook de indeling verraadt dat deze atlas niet voor scholieren is bedoeld. Aan de tien tijdvakken van de commissie-De Rooy hadden de makers geen boodschap, want ‘die zijn meer gericht op de wereldgeschiedenis en minder geschikt voor Nederland’, aldus de uitgever. Ook doet deze atlas niet aan ‘vensters’ en ‘werelden’, maar dient de oude vertrouwde chronologie als ruggengraat.
Dat resulteert in veertien coherent opgezette hoofdstukken, beginnend bij ‘Prehistorie’ (tot 50 v.Chr.) en eindigend bij ‘Hedendaagse geschiedenis’ (vanaf 1960). Ieder hoofdstuk bevat een imposante verzameling tijdbalken over twee volledige pagina’s waarin het verloop van staatkundige, sociaal-economische, cultureel-religieuze en landschappelijke ontwikkelingen in Nederland worden belicht, met daarnaast een overzicht van wat er elders in de wereld nog gebeurde. Die thema’s worden vervolgens verder uitgediept.
De productie van de lijvige atlas heeft zo’n vier jaar geduurd. Een redactie van zes cartografen begon met de ontwikkeling van het concept. Vervolgens werden meer dan vijftig adviseurs aangetrokken, variërend van generalisten als Eelco Beukers, verantwoordelijk voor de tekstredactie, tot specialisten als emeritus hoogleraar waterstaatsgeschiedenis Gerard van de Ven. De grootste klus was het verzamelen van het bronnenmateriaal. Want de atlas bestaat niet uit louter topografische kaarten, maar is doorspekt met grafieken, plattegronden, stambomen en historische kaarten.
Een mooi voorbeeld van het bronnengebruik is de visualisatie van het economisch herstel van Nederland tijdens de wederopbouw. Het algemene verhaal van de Marshallhulp is bekend, maar de diverse grafieken en kaarten geven inzicht in de verdeling van het geld en in de besteding van de tegenwaardegelden in Nederland.
Zo blijkt dat niet minder dan 19 procent van het geld is besteed aan militaire projecten (met name voertuigen) en slechts 3 procent ten goede is gekomen aan het herstel van oorlogsschade. Ook de mening van de Nederlanders over de Marshallhulp is in kaart gebracht: 44 procent vermoedde Amerikaans eigenbelang achter de vrijgevigheid, 17 procent dacht dat de motieven in de bestrijding van het communisme lagen en 7 procent verdacht Amerika ervan Europa onder de voet te willen lopen.
Bladerend door de atlas zien we de contouren van Nederland niet alleen vorm, maar vooral ook veel inhoud krijgen. De visuele weergave van de geschiedenis van Nederland biedt door zijn heldere cartografische vorm een verrassend originele invalshoek.
De Bosatlas van de geschiedenis van Nederland
576 p. Noordhoff, € 99,95
Dit artikel is exclusief voor abonnees
