De strip en de animatiefilm zijn allang de kinderschoenen ontgroeid, maar als je Cartoon Channel of andere zenders volgt, lijken tekenfilms voornamelijk voor kinderen bedoeld. Toch zijn animatiefilms al lang voor ‘volwassen’ doeleinden ingezet; van zowel Amerikaanse als Japanse zijde zijn veel propaganda-, maar ook instructieanimatiefilms uit de Tweede Wereldoorlog bekend. In diezelfde tijd werd in Nederland een antisemitische versie van Reinaert de Vos geproduceerd.
Nu is er een nieuwe loot aan de animatiestam: de animatiedocumentaire met een volwassen filmlengte. Voor Waltz with Bashir heeft de Israëlische filmmaker Ari Folman eerst een documentaire gedraaid om deze daarna om te zetten in een animatiefilm, doorspekt met niet-documentaire zaken als dromen, hallucinaties, nachtmerries en de gruwelen van oorlog.
Er is geen sprake van vrede in deze heftige film, die de Israëlische inval in Libanon in de vroege zomer van 1982 tot onderwerp heeft. De oorlog zelf was al aangrijpend genoeg, maar gedurende die tijd werden ook nog eens zo’n drieduizend Palestijnen die in de vluchtelingenkampen Sabra en Shatila verbleven, door christelijk-falangistische troepen vermoord.
Wat deden de Israëlische soldaten? Stonden zij erbij en keken zij ernaar, waren zij er directer bij betrokken of hoorden zij het pas achteraf? Met deze vragen heeft Israël zich na de Libanese oorlog beziggehouden, maar voor de dienstplichtige soldaten die daar waren, is dat maar een van de problemen. Kwesties als ‘Wat doen wij hier, waarom schieten wij hier, wie is de vriend en wie is de vijand en hoe vuil kunnen je handen worden?’ waren van direct belang voor de veteranen.
Je geheugen kwijt raken lijkt een goede remedie, want over wat je niet meer weet, hoef je je ook niet druk te maken. In Waltz with Bashir praat het alter ego van Folman, zelf veteraan uit de Libanonoorlog, met medeveteranen over de dingen die wellicht toen zijn gebeurd, maar nog geen vaste plaats in de herinnering hebben gekregen. Ondertussen ziet de kijker waar ze het over hebben: de gruwelen van de oorlog.
De hoofdpersoon, de filmer/interviewer, wordt gepijnigd door nachtmerries van een roedel hongerige, wraakzuchtige honden die hem zoekt. Hij weet precies het aantal, 26, want zoveel heeft hij er in werkelijkheid afgeschoten bij patrouilles op zoek naar terroristen. Hij ‘mocht’ de waakhonden afschieten, omdat hij ertegenop zag op mensen te schieten.
Er wordt in de film veel geschoten, maar vooral in het wilde weg en ogenschijnlijk zonder enig duidelijk doel. Een kindsoldaat die de Israëli’s in een boomgaard belaagt met een raketwerper wordt neergemaaid. De flarden herinneringen rijgen zich aaneen, al kunnen ze niet allemaal waar zijn. Ari is niet op de buik van een mooie naakte reuzin de zee afgezakt. Maar je hoopt als kijker bijna dat het waar is, zo mooi is het beeld. Omgekeerd hoop je dat het creperen van tientallen Arabische volbloedpaarden niet echt gebeurd is, maar dat was wél realiteit.
De werkelijkheid van een oorlog is afgrijselijk, hoe aarzelend de geïnterviewde veteranen het soms toegeven. Libanon was geen Vietnam, maar de fantastische soundtrack en de veelvuldige joints die de soldaten rookten doen er wel aan denken.
David Barnouw is hoofd voorlichting van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD)
Il Divo
De film Il Divo speelt zich af in het Italië van de jaren negentig. In die tijd worden verschillende terreurdaden gepleegd door de maffia en de politieke oppositie. De politicus Andreotti, een van de belangrijkste en machtigste Italiaanse politici van na de Tweede Wereldoorlog, lijkt onaantastbaar. Totdat er processen tegen hem worden gestart wegens vermeende banden met de maffia. Slaagt Andreotti erin zijn huid te redden?
Il Divo. Vanaf 26 februari in diverse theaters. Info: www.ildivo-themovie.nl
Geloven in Nederland
Aan de hand van historisch archiefmateriaal geeft de dvd-reeks Geloven in Nederland een beeld van het religieuze leven in Nederland in de twintigste eeuw. In afzonderlijke delen worden het protestantisme, katholicisme en Jodendom behandeld.
Geloven in Nederland. ‘Protestantisme’ verkrijgbaar vanaf maart, ‘Katholicisme’ vanaf de zomer, ‘Jodendom’ vanaf najaar 2009. A.W. Bruna Uitgevers, € 19,99
Kopenhagen
Het Nationaal Toneel trekt door het land met het stuk Kopenhagen. Dit vertelt het verhaal van twee nucleaire wetenschappers, de half-Joodse Niels Bohr en de Duitser Werner Heisenberg. Zij ontmoeten elkaar tijdens de Tweede Wereldoorlog in Kopenhagen. In hoeverre hebben deze twee mannen ervoor gezorgd dat de nazi’s geen atoombom hebben gebruikt?
Het Nationale Toneel, Kopenhagen. Tot en met 30 mei in diverse theaters. Info: www.nationaletoneel.nl
Dit artikel is exclusief voor abonnees
