Wat een pech! De peddel van de veerman is gebroken. Geen nood! De overledene die snel voor de rechter van de onderwereld wil verschijnen, tovert een aanhangmotor tevoorschijn. Zo arriveert hij toch rap bij Osiris, god van de onderwereld. Dit is een scène uit een filmpje op de tentoonstelling Egyptische Magie in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Met het anachronistische filmpje laten de tentoonstellingsmakers zien hoe de oude Egyptenaren over de dood dachten.
De Egyptenaren bereidden het hiernamaals voor als een Britse huisvrouw de kerst. Alles namen ze mee in de graven: boten met roeiers, lijfwachten, gereedschap, en een dodenboek, dat diende als reisgids en creditcard tegelijk. Maar ook vogels, om te laten zien dat de overledene in het hiernamaals zou willen vliegen. Zelfs aan blotevrouwenfiguurtjes op een bed was gedacht. Voor de seks? Of om hemelse kindertjes te maken? Wie zal het zeggen? De expositie toont deze ‘dodenbruiden’ en vele andere grafvoorwerpen.
Ook het aardse bestaan vergde magisch onderhoud. De opkomst van de zon en de overstroming van de Nijl waren mede te danken aan priesters die de goden met rituelen ondersteunden. Kettinkjes en godenbeeldjes beschermden moeders en jonge kinderen. Een andere favoriet voor deze doelgroep was een zwanger-nijlpaardbeeldje van de godin Taweret.
Is dit magie, of ‘gewoon’ religie? De rituelen waren soms zo specifiek dat ‘magie’ toepasselijker lijkt. Zo waren er beelden waar je water overheen kon gieten, zodat dit veranderde in een medicijn tegen slangenbeten. Ook zijn er toverspreuken gevonden die een vrouw verliefd moesten maken. En op een kamelenrib schreef een Eyptenaar een toverspreuk tegen zijn vijand. Als de rib werd begraven onder iemand die pas was vermoord, zou het de vijand ook zo vergaan.
De expositie, die twee grote zalen beslaat, zit goed in elkaar. De teksten zijn helder. Verschillende filmpjes geven uitleg. Op een interactief scherm zijn vertalingen van oude teksten te lezen die betrekking hebben op Egyptische magie. De tentoonstelling is in thema’s verdeeld, zoals ‘magie in tempels’ en ‘magie voor het hiernamaals’.
De tentoonstellingsmakers laten ook zien dat de Egyptische magie nog steeds in hoog aanzien staat. Via de kabbala in de Joodse mystiek, middeleeuwse alchemisten, Rozenkruisers en hermeneutische bibliotheken zijn Egyptische spreuken en wijsheden tot op de dag van vandaag in gebruik. Als bewijs staan hedendaagse magische voorwerpen opgesteld: tarotkaarten, glanzende toverboeken en een glazen minipiramide, ingestraald door Jomanda.
Voor hocus-pocushaters hebben de tentoonstellingsmakers een alternatieve boodschap: magie is menselijk. Bij gebrek aan bodyscans, visoliepillen en verzekeringen gebruikten Egyptenaren magie om grip op hun leven te krijgen. Dat willen stervelingen nu eenmaal. Soms werkt het. Soms niet. Net als die aanhangmotor.
Egyptische Magie, tot en met 13 maart 2011, Rijksmuseum van Oudheden, Rapenburg 28, Leiden. Open di-zo 10-17 uur, in schoolvakanties ook op maandag. Info 071-5163163 of www.rmo.nl
Dit artikel is exclusief voor abonnees
