235 p. Nijgh & Van Ditmar, euro 17,50
Nederland, eind jaren twintig. Een vrouw uit een goed katholiek milieu verlaat de man met wie ze vier kinderen heeft, omdat haar liefde is uitgeput. Met haar kroost betrekt ze een woning in Den Haag, waar zij kamers verhuurt. Rika van der Lans is bijna veertig als zich een zwarte huurder aandient, net aangekomen uit Suriname. Niet veel later is ze zwanger van deze Waldemar Nods. Hij is twintig jaar jonger.
Het ene deel van wat volgt is voorspelbaar: schandaal, een breuk met de familie, de kinderen die aan haar gezag worden onttrokken. Het andere deel is zeer opmerkelijk, aanvankelijk bijna idyllisch, later hartverscheurend. Met hun zoon Waldy, die ze ‘Sonny Boy’ noemen, bouwen de geliefden een goed leven op als pensionhouders in Schevingen. Dan komt de oorlog. Ze bieden onderdak aan vele joden, totdat ze worden verraden, opgepakt en gedeporteerd. Rika zal uiteindelijk in Ravensbrück omkomen, Waldemar op een Duits strand worden doodgeschoten. Sonny Boy, inmiddels een puber, hoort de onheilstijding pas maanden na de bevrijding.
Annejet van der Zijl schreef van dit drama een knappe, onopgesmukte reconstructie. Rika is degene die het meest tot leven wordt gebracht. De vele brieven die van haar bewaard zijn gebleven, ook uit de periode van gevangenschap, roepen het beeld op van een kordate, idealistische vrouw. Zo lijkt het of zij de dragende figuur in deze geschiedenis is. Waldemar blijft in haar schaduw staan. Omdat hij daar inderdaad stond of omdat er toevallig zoveel minder van en over hem bewaard is gebleven in woord en geschrift?
Sonny Boy komt eigenlijk alleen in de laatste hoofdstukken van het boek meer in beeld. Hoe het hem na de oorlog verging wordt vaag gelaten. Op het omslag prijkt zijn foto, als jongetje op het Scheveningse strand, op een grijze dag. Titel, omslag, en achterplat van de uitgever wekken de verwachting dat het boek ook het Nederlands-Surinaamse verleden en de plaats van ‘de neger’ in het witte Nederland van toen voor het voetlicht brengt. Die thematiek blijft echter achtergrond. Sonny Boy beschrijft in de eerste plaats het uitzonderlijke leven van een moedige, non-conformistische vrouw. Rika zou een passender titel zijn geweest voor dit mooie boek.
Gert Oostindie is directeur van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
