Wie zich net als ik heeft geërgerd aan Laurent Binets HhhH, dat slecht geschreven jongensboek vol misplaatste pretenties, zal deze biografie van Reinhard Heydrich een verademing vinden. Dit is het boek dat Binet had moeten schrijven als hij het doel dat hij zichzelf van tevoren stelde – een geschiedverhaal zonder literaire verzinsels – serieus had genomen. Weg met de historische roman, leve de geschiedwetenschappelijke studie.
Biograaf Robert Gerwarth is directeur van het Centre for War Studies van het University College in Dublin. Volgens eigen zeggen heeft hij met Hitlers beul ‘de eerste serieuze wetenschappelijke biografie’ van Heydrich geschreven. Zijn boek is gebaseerd op uitgebreid bronnenonderzoek. Het is zakelijk van toon, logisch van opbouw en zeer leesbaar. Toch rijst na lezing de vraag waarom Gerwarth deze biografie moest toevoegen aan de reeks van boeken over Heydrich die al zijn verschenen. Grote nieuwe ontdekkingen of een radicaal andere visie bevat zijn biografie namelijk niet.
Een groot gedeelte besteedt Gerwarth natuurlijk aan Heydrichs aandeel in de Shoah. Helaas weet hij weinig toe te voegen aan wat andere historici hebben geschreven over de bochtige route naar de grootste genocide aller tijden. Bovendien maakt Gerwarth het de lezer onnodig lastig, door midden in het verhaal over de Endlösung een stap terug te doen in de tijd, naar het moment waarop Heydrich ‘rijksprotector’ werd van Bohemen en Moravië. Daardoor gaat de chronologie, die cruciaal is voor een correct beeld van de besluitvorming over de Shoah, ten dele verloren.
De belangrijkste vraag die de lezer – en naar ik aanneem ook de biograaf – bezighoudt is: wie was Heydrich als mens? Wat bewoog hem? Ook op dit punt komt Gerwarth nauwelijks verder dan wat we al konden weten of vermoeden. De economische teloorgang van Heydrichs vooraanstaande familie, zijn carrière bij de marine en zijn ontslag wegens woordbreuk tegenover een vrouw: het is allemaal elders al beschreven.
Meer dan Heydrichs andere biografen legt Gerwarth de nadruk op de invloed die zijn verloofde Lina en haar familie hadden op zijn keuze voor het nationaal-socialisme. Na Heydrichs ontslag bij de marine spoorden zij hem aan om te solliciteren bij het hoofd van de SS, Heinrich Himmler, die een bekwaam iemand zocht om een inlichtingendienst op te zetten.
Tot dan toe was Heydrich amper geïnteresseerd in de nazi-ideologie. Maar eenmaal lid geworden van de SS, manifesteerde hij zich binnen de kortste keren als een van de hardliners. Deze metamorfose schreeuwt om een verklaring, die Gerwarth helaas niet geeft. Dat Heydrich zich misschien extra moest bewijzen vanwege valse geruchten dat hij een Joodse voorvader had, is al door menigeen voor hem geopperd. Een feitelijke onderbouwing ontbreekt echter nog steeds.
Heydrich blijft een moeilijk te doorgronden figuur. Een van de weinige persoonlijke documenten die zijn overgeleverd is het testament dat hij vlak voor de Duitse invasie van Polen schreef en dat is gericht aan Lina. ‘Mijn liefde voor jou en de kinderen is grenzeloos,’ schreef hij. Het is moeilijk voorstelbaar dat een van de belangrijkste architecten van de Shoah in staat was lief te hebben. Toch lijkt het daar sterk op. Ook na zijn dood had Lina niets dan warme gevoelens voor haar man. Des te meer reden is er voor de biograaf om de lezer uit te leggen hoe hij een en ander met elkaar rijmt. Gerwarth laat het op dit belangrijke punt afweten. Dat is jammer, want hier lag voor hem een kans om zich te onderscheiden van andere biografen.
Hitlers beul is zonder twijfel de meest complete biografie van Heydrich tot nog toe. Ideaal voor wie voor het eerst met het onderwerp kennismaakt. De gevorderde Heydrich-kenner daarentegen zal teleurgesteld zijn over het gebrek aan nieuwe inzichten.
Tot slot iets over de titel. Er is inmiddels een kleine bibliotheek te vullen met boeken die beginnen met het genitief ‘Hitlers’, van Hitlers handlangers en Hitlers vrouwen tot Hitlers wetenschappers en natuurlijk Hitlers gewillige beulen. Veel van die boeken gaan over minder bekende personen. Heydrich daarentegen zou van zichzelf berucht genoeg moeten zijn om zonder hulp van de Führer in het boekenschap de aandacht te trekken.
Hitlers beul. Leven en dood van Reinhard Heydrich, 1904-1942
Robert Gerwarth
400 p. Balans, € 24,95
Bestellen
Dit artikel is exclusief voor abonnees
