Mei 2007: Tweede Wereldoorlog

Een gevarieerde greep uit de talloze kleine en grotere evenementen, tentoonstellingen, films, documentaires en websites rond het thema Tweede Wereldoorlog. Ook al ligt de oorlog al weer 62 jaar achter ons, de meidagen blijven een inspiratiebron.

Voorstellingen
In het Rozentheater in Amsterdam gaat op 2 mei De Brief in reprise. Dit toneelstuk, over een Joods-Oekraïense moeder die aan de vooravond van de genocide op haar en 12.000 lotgenoten een brief schrijft aan haar zoon, is de bewerking van een verhaal door de Rus Vasilij Grossmann. De solovoorstelling gaat over de Holocaust, en het belang van herinneren. In de periode van 3 tot en met 12 mei in totaal vijf keer te zien: in Amsterdam, Groningen, Soest en Deventer. Meer informatie op www.de-brief.nl.

Op bevrijdingsdag gaat De Jodenverraadsters van Helmert Woudenberg in première. Drie weken lang is de voorstelling, gebaseerd op het dossier van Ans van Dijk, een Joodse vrouw die tijdens de Tweede Wereldoorlog ten minste 100 Joodse burgers verried, te zien in de Engelenbak in Amsterdam. Pleegde Ans van Dijk verraad uit hebzucht, opportunisme, angst, rassenwaan, politieke overtuiging, overlevingsdrang of vergelding? Meer informatie op www.engelenbak.nl.

Tentoonstellingen
In het Museon in Den Haag is tot en met 10 juni de expositie Licht in het Donker. Het Philips-Kommando in Kamp Vught te bekijken. Voor deze reizende tentoonstelling stonden oud-gevangenen en hun nabestaanden voorwerpen af in bruikleen. Samen met geluids- en videofragmenten, illustraties en teksten wordt een beeld geschetst van de Speciale Werkplaats B677, die de Philips-directie begin 1943 op verzoek van de SS inrichtte in Konzentrationslager Herzogenbusch (tegenwoordig Nationaal Monument Kamp Vught). De werkzaamheden in het Philips-Kommando verzachtten niet alleen de leefomstandigheden van de 600 Joodse mannen, vrouwen en kinderen die er werkten, maar zorgden er indirect ook voor dat 400 van hen overleefden. Meer informatie op www.museon.nl.

De pers draaide door gaat over de functie en positie van de Leeuwarder Courant tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hoe schreef de krant over oorlogshandelingen en op welke manier berichtte de Courant over het gewone leven? De tentoonstelling is tot en met 16 september te zien in het Fries Museum in Leeuwarden. Meer informatie op www.verzetsmuseum.nl.

In het Titus Brandsma Museum in Bolsward loopt tot en met 17 november Enkele reis Dachau. Priester & predikant op hetzelfde spoor. De expositie volgt de verzetsgeschiedenis van de Groninger predikant Jo Kapteyn en de Nijmeegse pater karmeliet Titus Brandsma, die tijdens de oorlogsjaren een hechte vriendschap ontwikkelden. Ze zaten samen gevangen in concentratiekamp Amersfoort, reisden op transport door naar een gevangenis in Kleef, om kort na elkaar in concentratiekamp Dachau te bezwijken als gevolg van ontbering, mishandeling en slavenarbeid. Bezittingen van andere gevangenen, hun kleding, marteltuig, videobeelden en tientallen foto’s en archiefstukken, opgesteld in nagebouwde kampsituaties, visualiseren de barre werkelijkheid die gevangenen als Brandsma en Kapteyn moesten doorstaan. Meer informatie op www.titusbrandsmamuseum.nl.

Tot 30 september zijn in het Verzetsmuseum in Amsterdam geluidsfragmenten te horen van klassiekers als ‘Trees heeft een Canadees’ en ‘Daar zijn de appeltjes van Oranje weer’ tijdens de expositie ‘Er zat vijf jaar de mot in, maar nu zit er schot in.’ Bevrijdingsmuziek. Aangevuld met een grote hoeveelheid bladmuziek, foto’s en persoonlijke verhalen doen ze de bevrijdingsdagen van 1945 herleven. Meer informatie op www.verzetsmuseum.org.

Documentaire en film
Televisieomroep IKON zendt op 26 april op Nederland 2 The End of the Neubacher Project uit, gemaakt door de Amerikaans-Oostenrijkse filmer Marcus J. Carny. Gedurende 60 minuten maakt de kijker kennis met een Oostenrijkse familie die zich verrijkte ten koste van Joodse landgenoten en volstrekt niet in staat bleek om enige medeverantwoordelijkheid te voelen voor het zwarte verleden.

Op 2 mei wordt op dezelfde zender Gezina van der Molen van Marijke Vreeburg uitgezonden. Een portret over een prominente verzetsheldin (uit de illegale Trouw-kring) van gereformeerden huize die als eerste vrouw promoveerde aan de Vrije Universiteit en daar hoogleraar internationaal recht werd. Van der Molen was als voorzitster van de Commissie Oorlogspleegkinderen nauw betrokken bij de afwikkeling van de kwestie Joodse onderduikkinderen. Zowel The End of the Neubacher Project als Gezina van der Molen is via www.ikon.nl nogmaals te bekijken en/of los te bestellen op dvd of videoband.

In het Limburgs Museum in Venlo gaat op 29 april de 50 minuten durende documentaire over Edith Stein van Frederique Jochems in première. Edith Stein. Echt en de waarheid gaat over de beroemde Joodse, tot het katholicisme bekeerde filosofe die, voordat ze in 1942 werd gedeporteerd en vermoord in Auschwitz, enkele jaren in het Karmelklooster in Echt leefde. Jochems raakte in de ban van Stein na het zien van een reportage over de effecten die haar heiligverklaring in 1988 in de Limburgse plaats teweegbrachten. Hoe was het mogelijk dat de lokale bakker vol trots een Edith Stein-taart presenteerde?

Via een reis langs verschillende Duitse en Nederlandse steden probeert Jochems de controverse rond de Joodse non helder te krijgen. Hoe en waarom trekken katholieken de herinnering aan het oorlogsslachtoffer naar zich toe en welke bezwaren bestaan daartegen in Joodse kringen? De documentaire wordt op 4 en 6 mei ook uitgezonden op de regionale (Limburgse) televisiezender L1.

Westerbork Girl is een film van Steffie van den Oord over de 83-jarige Hannelore Eisinger-Cahn. Zij werd in Tweede Wereldoorlog uit het kamp bevrijd door haar grote liefde Rob de Vries, Joods acteur en verzetsheld, maar een week later keerde ze terug. Vrijwillig – een beslissing die voor altijd gevolgen zou hebben. In doorgangskamp Westerbork was Eisinger een ster, een van de Westerbork Girls: de chorusline van de kamprevue. Het zingen en dansen leek haar te behoeden voor transport naar Auschwitz. De documentaire is op 3 mei te zien op Nederland 2.

Op dvd verscheen bij National Geografic Tweede Wereldoorlog: Ooggetuigen. Hierop verhalen over de verrassingsaanval op Amerikaanse oorlogsschepen bij Pearl Harbor, de kamikazetactiek van Japanse piloten en de verzetsdaden van de Noren, die alles op alles zetten om de ontwikkeling van een atoombom door de nationaal-socialisten te saboteren.

Websites
Op www.oorlogsschriften.nl van het Verzetsmuseum Friesland zijn tien dagboekschriften te vinden die de Sneekse To Hofstra bijhield in de oorlog. Via het aanklikken van de schriftjes komt de bezoeker rechtstreeks terecht in de dagboeken.

Het Oorlogs Verzets Museum Rotterdam heeft op www.ovmrotterdam.nl negen virtuele ruimtes ingericht, waarmee in vogelvlucht een beeld wordt gegeven van de Tweede Wereldoorlog. Op de website natuurlijk extra aandacht voor het bombardement op de stad en ook een oproep om persoonlijke verhalen in te sturen voor de tentoonstelling Het dagelijks leven van de Rotterdamse huisvrouw tijdens de Tweede Wereldoorlog, die dit najaar gaat lopen.

De site www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwtwo/ biedt een heel uitgebreid, door de BBC samengesteld dossier met daarin foto’s, biografieën, interviews met overlevenden van de Slag bij Duinkerken, animaties over D-day, de Britse geheime dienst en artikelen rondom thema’s als leiderschap, de Grote Alliantie en het oorlogstribunaal in Neurenberg. Ook is een keur aan gedetailleerde kaarten te bekijken waarop veldslagen staan afgebeeld. Aan deze veelomvattende site zijn andere (BBC-)sites gekoppeld met onderwerpen als de Eerste Wereldoorlog, de Koude Oorlog en genocides.

Zie voor nieuwe boeken over de Tweede Wereldoorlog de rubriek ‘Recent verschenen’ op pagina 76 en 77.