Op de School met den Bijbel die ik eind jaren zestig bezocht ging geschiedenis over graven, hertogen en koningen. Slechts af en toe dook iemand uit het ‘gewone volk’ op, zoals veerman Jan Koppelstock, die een belangrijke rol gespeeld zou hebben bij de inname van Den Briel. Toen ik tien jaar later geschiedenis ging studeren, stond dat ‘gewone volk’ juist volop in de belangstelling. Sociale geschiedenis was ‘in’ en veel aandacht ging uit naar de naamloze massa’s die de geschiedenis vorm zouden hebben gegeven.
Anno 2012 zijn we nog veel verder afgedaald en is zelfs de maatschappelijke ladder verlaten. Er wordt langs andere wegen de diepte in gegaan. In 1493 van Charles Mann zijn hoofdrollen weggelegd voor Lumbricus rubellus (de rode aardworm), Plasmodium falciparum (de parasiet die de gevaarlijkste vorm van malaria overbrengt), en Ipomoea batatas (de zoete aardappel). Wie nu gaat roepen dat dit saai is, moet zich eerst eens afvragen of die rijtjes met Hollandse graven en die eindeloze ruzies binnen socialistische vakbonden eigenlijk wel zo spannend waren.
Eerder publiceerde Mann 1491. De ontdekking van precolumbiaans Amerika (2006), waarin hij op boeiende wijze liet zien dat de geschiedenis van Amerika niet begon op het moment dat Columbus voet aan land zette op Hispaniola. In zijn nieuwe boek gaat Mann in op de gevolgen die de blijvende vestiging van Europeanen op het Amerikaanse continent had.
De zogenoemde Columbian Exchange of ‘Columbiaanse uitwisseling’, naar het gelijknamige boek van Afred Crosby, had niet alleen consequenties voor Amerika en Europa, maar heeft de gehele wereld ook onherkenbaar veranderd. De slavenhandel betrok al snel Afrika bij de transcontinentale uitwisseling, en het Chinese verlangen naar zilver had verstrekkende gevolgen voor geheel Azië. Wie denkt dat ‘globalisering’ iets van de afgelopen decennia is moet nodig eens een boek lezen.
Die Columbiaanse uitwisseling gebeurde deels bewust, door de introductie van allerlei dieren en gewassen. Dat tabak en de aardappel uit Amerika kwamen en dat de Europeanen het paard naar Amerika brachten, weet iedereen. Minder bekend is welke gevolgen dit alles had. Zo wijst Mann erop dat de Noord-Amerikaanse indianen over het algemeen landbouwers waren en een sedentair bestaan leidden, waardoor ze heel kwetsbaar waren tegenover de blanke indringers. Door de komst van paarden konden ze een nomadisch bestaan leiden en werd hun overlevingskans groter.
Maar met de schepen uit Europa kwamen ook onzichtbare immigranten mee, zoals ziekteoverbrengende parasieten en andere organismen. Er voltrok zich een ecologische revolutie, die ingrijpende gevolgen had en die overigens nog altijd voortduurt. Mann laat zien dat er een relatie was tussen de uit Zuidwest-Engeland afkomstige malariaparasiet en de bloeiende handel in Afrikaanse slaven.
Toch waren die gevolgen niet altijd louter negatief. Aardwormen mogen dan desastreus zijn voor de rijstterrassen op de Filippijnen, ze waren een zegen voor Noord-Amerika, waar ze de grond beter geschikt maakten voor landbouw. En de komst van de zoete en gewone aardappel verstoorde weliswaar het ecologisch evenwicht in Europa en Azië – waarbij tevens sprake was van sociale ontwrichting–, maar zorgde er mede voor dat deze werelddelen ontsnapten aan de zogenoemde ‘malthusiaanse val’ en dat de bevolking kon blijven groeien.
Het aardige aan het goedgeschreven boek van Mann is dat het verschillende perspectieven hanteert. Het ene moment vlieg je rond 1650 boven de zilverschepen die van Amerika naar Europa en Azië varen, het andere moment zie je wat malariaparasieten in de menselijke bloedbaan uitvreten. 1493 bevat een schat aan boeiende wetenswaardigheden en onverwachte inzichten. Dat Mann er niet in slaagt een heel overtuigend algeheel patroon te schetsen is jammer, maar doet aan de waarde en het leesplezier van dit boek niet zoveel af.
Als dit boek erin slaagt mensen te laten beseffen dat de geschiedenis niet alleen wordt gemaakt door koningen, generaals, politici en stakende havenarbeiders, maar ook door regenwormen en ziektekiemen, dan is dat al heel wat.
1493. Hoe de wereld zich ontwikkelde na de ontdekking van Amerika
Charles C. Mann
688 p. Nieuw Amsterdam, € 34,95
Dit artikel is exclusief voor abonnees
