In de afgelopen drie decennia heeft Nederland te maken gehad met drie periodes van economische recessie. De eerste deed zich voor in de vroege jaren tachtig en vormde het definitieve einde van de lange periode van economische groei na de Tweede Wereldoorlog. De tweede volgde op de sterke groei van de jaren negentig, en de derde begon vorig jaar en werd veroorzaakt door de kredietcrisis.
Zonder twijfel was de recessie van de jaren tachtig de ernstigste. Die duurde enkele jaren en ging gepaard met een pijnlijke herstructurering van de economie, waardoor allerlei traditionele bedrijvigheid definitief verdween. De tweede recessie stelde, zeker achteraf, niet veel voor. Enkele jaren later bleek zelfs dat het Centraal Planbureau zich had verrekend en dat er eigenlijk geen sprake was geweest van een echte recessie, hoogstens van minimale groei, ergens tussen de 0 en 1 procent.. De derde recessie is nog gaande, al zijn er wel signalen dat de economie zich stabiliseert.
De drie recessies vertonen één opmerkelijke overeenkomst: zowel deskundigen als gezagsdragers hebben de ernst van de economische tegenslag systematisch overschat en het veranderings- en herstelvermogen van de economie evenzeer onderschat.
In de vroege jaren tachtig ging Nederland door een periode van diep pessimisme. In de serieuze kranten viel te lezen dat het nooit meer goed zou komen, dat Nederland langzaam zou afglijden naar een toestand van fatsoenlijke armoede en dat het in alle opzichten definitief de boot had gemist.
Eind jaren tachtig begon duidelijk te worden dat er niet veel klopte van dit duistere scenario. De economie maakte een levenslustige indruk en groeide na een kleine dip in de vroege jaren negentig in een onverwacht tempo. Van een van de hekkensluiters in de toenmalige Europese Unie werd Nederland een van de koplopers. We begonnen de nieuwe eeuw als nummer drie in de EU als het gaat om inkomen per hoofd.
De verzorgingsstaat was flink gesaneerd en de arbeidsmarkt sterker geflexibiliseerd dan in andere Europese naties. Relatief gezien produceerde de Nederlandse economie meer banen in de jaren negentig dan de toen fameuze jobs machine van de Amerikaanse economie. De economische terugval van de vroege jaren van deze eeuw was, zoals hiervoor al geconstateerd, niet erg ernstig en deed niets af aan de fundamentele gezondheid van de Nederlandse economie.
Juist daarom was het zo merkwaardig dat de eerste kabinetten van Balkenende systematisch de indruk wekten dat de economische ondergang weer nabij was. Ingrijpende hervormingen waren volgens de premier noodzakelijk om het vaderland voor te bereiden op ‘de uitdagingen van de nieuwe eeuw’. Het kan zijn dat de retoriek van Fortuyn over de ‘puinhopen van Paars’ hier een rol heeft gespeeld, maar Balkenende deed in niets onder voor Fortuyn.
Nu is er opnieuw sprake van een recessie en het is meteen weer raak: het einde der tijden is nabij als we niet draconisch gaan bezuinigen zodra de economie zich weer herstelt. De Raad van State, toch een bedaagd gremium dat beter zou moeten weten, maakte kenbaar dat ‘Nederland zichzelf opnieuw moet uitvinden’.
Waarom is de bestuurlijke elite direct reddeloos, radeloos en redeloos als er sprake is van een recessie? Met de Nederlandse economie is structureel niets mis, de huidige recessie is geheel geïmporteerd. Zou er niet iets anders achter die paniek zitten?
Zou de paniek niet deels met opzet worden aangemaakt om hervormingsplannen die het anders niet zouden halen aanvaardbaar te maken? Had de verzorgingsstaat gesaneerd kunnen worden – denk aan Kok en de WAO! – zonder beleidspaniek? Nu zijn ineens de aftrek van de hypotheekrente en de verhoging van de AOW-leeftijd bespreekbaar geworden. De zogenaamde paniek is niets anders dan een handig gehanteerd beleidsinstrument, al moet je bij politici nooit uitsluiten dat ze hun eigen retoriek geloven.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
