Maarten van Rossem

De afgelopen kwarteeuw zijn de Verenigde Staten aan Nederland en andere West-Europese staten aanhoudend ten voorbeeld gesteld. Daar was men daadwerkelijk bezig naar de regels van het neoliberalisme een nieuwe, dynamische toekomst te organiseren. Zo moesten wij het ook doen om een einde te maken aan onze maatschappelijke aderverkalking. Ten dele hebben we dat inderdaad gedaan, en dat heeft meer narigheid dan economische dynamiek veroorzaakt. In de Verenigde Staten heeft het neoliberalisme zich in en door de Republikeinse partij ontwikkeld tot een intolerante en obsessieve ideologie. De ellendige beleidsmatige resultaten van die ideologische verdwazing beginnen steeds duidelijker te worden. Daar is allereerst de kredietcrisis, die wereldwijde gevolgen heeft gehad, omdat de Amerikaanse kapitaalmarkt de grootste en belangrijkste ter wereld is.

Volgens de ideologie van het neoliberalisme was een volledig gedereguleerde kapitaalmarkt de beste kapitaalmarkt. De effectieve regelgeving die nog dateerde uit de jaren van de Grote Depressie werd opgedoekt en wat aan regels resteerde werd niet gecontroleerd. De resultaten zijn bekend. Interessant is dat Canada, dat indertijd besloot de regelgeving te handhaven, vrijwel geen last heeft gehad van de kredietcrisis.

Een sluipend, maar uiterst naargeestig effect van de neoliberale ideologie dat pas de laatste jaren in zijn volle omvang duidelijk is geworden, is de enorm sterk toegenomen inkomensongelijkheid in de Verenigde Staten. In 1980 verdienden directeuren van bedrijven gemiddeld 42 maal zoveel als de modale werknemer; dat is op dit moment 531 maal zoveel. In 1976 verdiende de bovenste 1 procent van de Amerikaanse inkomenstrekkers 9 procent van het bruto binnenlands product. Nu is dat 24 procent! Terwijl de armen armer zijn geworden en de middenklasse er niets op vooruit is gegaan, hebben de rijken mateloos geprofiteerd van de neoliberale beleidspraktijk: zij zijn veel rijker geworden. De Amerikaanse inkomensongelijkheid is ongeveer even groot als die in China. In de rijke West-Europese landen is de sociale mobiliteit groter dan in de Verenigde Staten. Dat is een ontwikkeling die fundamenteel in strijd is met het egalitaire ethos van de Amerikaanse cultuur, waar juist de Republikeinen op nationale feestdagen zo mooi over weten te spreken.

Een ander ongelukkig en in sociaal opzicht in hoge mate onrechtvaardig effect van conservatieve obsessies zijn de torenhoge kosten van de Amerikaanse gezondheidszorg, die ruim 16 procent van het bbp opslokt, terwijl dat in West-Europa zo rond de 10 procent is. Daarbij is het dan nog nuttig te weten dat de resultaten van de Amerikaanse gezondheidszorg beduidend minder zijn dan die van de zogenaamd ‘socialistische’ systemen in Europa. Anders dan de Europese overheden heeft de Amerikaanse overheid niets gedaan om de gezondheidszorg toegankelijk en betaalbaar te houden; zij heeft de lobby van verzekeringsbedrijven en andere misbruikers van het systeem juist ruim baan gegeven.

President Obama heeft een aantal volkomen redelijke hervormingen tot stand weten te brengen, en dat is hem van Republikeinse zijde komen te staan op hysterische scheldpartijen. De Republikeinen hebben beloofd alles in het werk te stellen om de Amerikaanse gezondheidszorg weer even slecht en onrechtvaardig te maken als zij was. Omdat het neoliberalisme een diepe afkeer heeft van de publieke zaak, is er sedert de vroege jaren tachtig weinig of niets gedaan aan het onderhoud van de Amerikaanse infrastructuur. Bruggen zijn zwaar verroest en de wegen zitten vol enorme gaten. De Verenigde Staten ogen als een armoedig land! De vraag is natuurlijk waarom de Amerikaanse kiezers zich dit noodlottige politieke programma hebben laten aansmeren. De Republikeinen zijn er op magistrale wijze in geslaagd hun sociaal onrechtvaardige en reactionaire boodschap als typisch Amerikaans te verkopen; zij hebben zich ‘in de vlag gewikkeld’. De Democraten is het nooit gelukt een samenhangend alternatief voor de neoliberale waan te formuleren.