Amerikaanse historici zien de opstand en oorlog waaruit de Verenigde Staten ontstonden graag als een volstrekt uniek gebeuren. Het idee dat dit de eerste fase was van zoiets als een ‘Atlantische Revolutie’ – waar ook de strijd van de Nederlandse Patriotten en de Franse Revolutie deel van uitmaakten – wordt door de meesten van hen dan ook afgewezen. Vooral de vergelijking met Frankrijk is taboe, omdat de Franse revolutionairen zich het hoofd op hol hadden laten brengen door allerlei abstracte hersenspinsels (lees: de Verlichting) en vervolgens een ongekend bloedbad aanrichtten. Nee, de Founding Fathers maakten zich volkomen terecht los van het onderdrukkende en achterhaalde Britse koloniale bewind en waren vooral praktische, pragmatische en verstandige lieden.
In zijn geschiedenis van de Amerikaanse Revolutie toont Jonathan Israel overtuigend aan dat dit een kortzichtig beeld is. De ideeënwereld die wij gemakshalve aanduiden met ‘de Verlichting’ had wel degelijk grote invloed op de Amerikaanse opstandelingen, terwijl wat daar tussen 1775 en 1787 gebeurde een enorme inspiratiebron vormde voor radicalen in Europa en Latijns-Amerika. Het idee dat je een samenleving op democratische leest kon schoeien, zonder standsprivileges en met gegarandeerde rechten voor alle burgers – dat was iets wat veel ‘verlichte’ geesten al decennia propageerden, maar dat hier voor het eerst echt in praktijk werd gebracht.
Israel beschrijft de gebeurtenissen in Amerika en de uitwerking die deze in grote delen van de wereld hadden op uitvoerige en leesbare wijze. In dat opzicht is dit boek dan ook beslist een aanrader. Niettemin is hierbij een kanttekening op zijn plaats.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Net als in zijn vier dikke boeken over de Verlichting maakt Israel in Lopend vuur een messcherp onderscheid tussen ‘radicale’ en ‘gematigde’ verlichtingsdenkers. Hierbij was de eerste groep atheïstisch en democratisch, terwijl de tweede probeerde geloof en rede te verzoenen en in politiek opzicht conservatief was.
Hoewel nagenoeg alle serieuze historici van mening zijn dat deze rigoureuze tweedeling geen recht doet aan de complexe werkelijkheid, heeft Israel dit idee nu ook getransplanteerd naar Amerika, waar volgens hem een kloof bestond tussen democratische en conservatieve Founding Fathers. Hier begint zijn verhaal te wringen. De ‘democraat’ en ‘radicale verlichter’ Jefferson bezat bijvoorbeeld slaven, terwijl de ‘conservatief’ en ‘gematigde verlichter’ John Adams een tegenstander van slavernij was. De meeste pleitbezorgers van afschaffing van de slavernij waren diepgelovige christenen, terwijl dat helemaal niet past in Israels theorie dat alle goede ideeën – waaronder het begrip ‘mensenrechten’ – voortkwamen uit de Radicale Verlichting.
Rob Hartmans is historicus, journalist en vertaler.
Lopend vuur. Hoe de Amerikaanse Revolutie de wereld in vlam zette, 1775-1848. Jonathan Israel, 823 p. Van Wijnen, € 59,50