Levensreddende leugens

Zo’n 2 procent van de Joden in Nederland wist tijdens de Tweede Wereldoorlog te ontkomen aan vervolging door te betwisten dat ze Joods waren.

Deze Nederlanders meldden zich aanvankelijk, in 1941, als Jood, maar lieten zich later met een nepbewijs arisch, kwart-Joods of half-Joods verklaren. Ze beweerden bijvoorbeeld dat ze geadopteerd waren, of het product van een buitenechtelijke relatie. Of ze voegden aan hun stamboom christelijke voorouders toe, die in werkelijkheid niet bestonden.

Verzoeken tot herziening liepen via de Entscheidungsstelle, een afdeling van het Duitse Commissariaat-Generaal voor Bestuur en Justitie. Die controleerde aanvragen met behulp van het degelijke Nederlandse bevolkingsregister, dat ontkenning van de eigen Joodsheid moeilijk maakte. Toch kregen minstens 2659 personen een herziening voor elkaar. Zij kwamen op de ‛Calmeyer-lijst’, genoemd naar de ambtenaar die verantwoordelijk was voor de heroverwegingen. Zo ontkwamen ze aan vervolging.

Het merendeel van de indieners woonde in een rijke buurt, of in een wijk met middenstanders. Hulp van bijvoorbeeld een advocaat of notaris vergrootte de kans op een herziening, en de armsten konden dat soort diensten niet betalen.

Bijna een kwart van de indieners kwam oorspronkelijk uit Duitsland of Oostenrijk. Zij waren als Joden gevlucht, maar probeerden hun afkomst te ontkennen – mogelijk omdat ze scherper dan Nederlandse Joden zagen waartoe de nazi’s in staat waren.
 
Bron:
Petra van den Boomgaard, Voor de nazi’s geen Jood (proefschrift UvA).