De invloed van de SER wordt overschat. Als de economische toestand dwingt tot ingrijpende maatregelen, volgen kabinetten hun eigen koers. Zo ging het in de jaren vijftig en tachtig, en zo gaat het nu weer bij het AOW-dossier.
De Sociaal-Economische Raad (SER) wordt vaak gezien als het paradepaardje van het Nederlandse poldermodel. Hierin zouden werkgevers en werknemers samen vormgeven aan het loon- en prijsbeleid en zo de sociale vrede bewaren. Volgens Willem Camphuis, auteur van het proefschrift Tussen analyse en opportuniteit, wordt de invloed van de SER echter overschat.
Camphuis bekeek 28 adviezen die de SER tussen 1950 en 1993 heeft uitgebracht aan de regering. Daarvan bleken er slechts acht wezenlijke invloed te hebben uitgeoefend op het kabinetsbeleid. De macht van de SER was bovendien het kleinst wanneer het er echt op aankwam.
Bijvoorbeeld toen in de jaren tachtig de kabinetten-Lubbers een streng saneringsbeleid moesten voeren. ‘De doelen van dat beleid waren voor de regering en de stevig aan het regeerakkoord gebonden coalitiefracties leidend,’ schrijft Camphuis. ‘Waar de SER-adviezen op enigerlei wijze aansloten op dat beleid was dat voor de regering niet meer dan een aangenaam steuntje in de rug. Maar net als de kabinetten-Drees lieten de kabinetten-Lubbers er geen misverstand over bestaan dat zij, gedwongen door de economische toestand, ook zonder de SER en zijn adviezen besluiten konden nemen.’
Hetzelfde kan gezegd worden nu opnieuw ingrijpende maatregelen nodig zijn om de economie draaiende te houden. Twee weken na het mislukken van het SER-overleg over de verhoging van de AOW-leeftijd heeft het huidige kabinet haar eigen plan gepresenteerd om deze verhoging door te voeren. ‘Ik denk dat het kabinet de afgelopen maanden rekening heeft gehouden met de mogelijkheid dat de SER er niet uit zou komen,’ zegt Marco Wilke, kroonlid van de SER en lid van de AOW-commissie. ‘Daarom is men zelf alvast plannen gaan maken.’
Toch was het overleg volgens Wilke niet overbodig. ‘Als het tot een SER-advies was gekomen, dan had het kabinet daar denk ik naar geluisterd. Op hoofdlijnen wilden de partners hetzelfde als de regering, namelijk dat de AOW-leeftijd meestijgt met de levensverwachting. Een unaniem SER-advies zou aan dit beleidsvoornemen de nodige legitimiteit hebben verleend. Vooral de Partij van de Arbeid had daar belang bij, aangezien haar achterban verdeeld is.’
Legitimiteit verlenen is echter nog iets anders dan inhoudelijke invloed uitoefenen. Wilke geeft toe dat die rol van de SER vaak wordt overdreven. ‘In de media wordt nogal eens een beeld geschetst alsof de SER een soort “schaduwkabinet” is. Dit is te veel eer. Maar de SER heeft de afgelopen jaren wel aan invloed gewonnen.’
Sinds 1995 is de regering niet langer verplicht om de SER bij alle belangrijke sociaal-economische besluiten om advies te vragen. ‘Daardoor vraagt het kabinet nu alleen om advies wanneer het oprecht geïnteresseerd is in de uitkomst. Als de SER-partners vervolgens tot een akkoord komen, zal het kabinet dat serieus moeten nemen. Als kroonlid sinds 2002 heb ik het gevoel dat onze adviezen echt leiden tot aangepast beleid.’
Willem Camphuis, Tussen analyse en opportuniteit. De SER als adviseur voor de loon- en prijspolitiek. 584 p. Aksant, € 49,90
Dit artikel is exclusief voor abonnees
