De media hebben geen schuld aan het Srebrenica-drama. Zij hebben het Nederlandse publiek niet opgehitst vóór militair ingrijpen in Bosnië. Dat heeft de uitzending van militairen naar conflicthaarden altijd breed gesteund.
door Bas Kromhout
Nederland is naïef geweest toen het in 1992 besloot soldaten te sturen naar Bosnië. Daarover is iedereen het inmiddels, na een lijvig rapport van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie en een parlementaire enquête, wel eens. ‘Srebrenica’ kostte Wim Kok vele jaren na het drama de kop. Maar volgens een veelgehoorde mening lag de werkelijke schuld voor het debacle bij de Nederlandse media. Die zouden eenzijdig campagne hebben gevoerd vóór militair ingrijpen in Bosnië, en zo het volk hebben opgehitst.
In zijn proefschrift Sterven voor Bosnië? Een historische analyse van het interventiedebat in Nederland, 1992-1995 toetst Arthur ten Cate deze stelling. Daartoe heeft hij talloze opiniestukken, achtergrondartikelen en commentaren over Bosnië uit de grotere dag- en weekbladen bekeken. Zijn conclusie: van een eenzijdig standpunt vóór militaire interventie was geen sprake. ‘De sceptici kregen in de periode 1992-1995 voldoende ruimte om hun bezwaren tegen ingrijpen te uiten. Voor- en tegenstanders van ingrijpen werden evenwichtig aan het woord gelaten.’
Beide kampen maakten voor hun argumentatie gebruik van historische vergelijkingen. Pro-interventionisten wezen op de morele verplichting van het Westen om de Servische agressie tegen de Bosnische staat en zijn moslimbevolking te stoppen, door ‘München 1938’ in herinnering te roepen. De tegenstanders van interventie riepen het schrikbeeld op van een ‘tweede Vietnam’.
Zulke analogieën zijn ‘bloedlink’, zegt Jan Schoeman, hoofd communicatie van het Veteraneninstituut in Doorn. Tot zijn afgrijzen worden ze ook tegenwoordig nog gretig gebruikt ‘Je kunt de situatie in Irak en Afghanistan niet op één lijn stellen met de Vietnamoorlog. Die was veel overzichtelijker. In de beeldvorming wordt de rol van de guerrillastrijders overdreven. Het was het reguliere Noord-Vietnamese leger dat het zuiden veroverde.’
Volgens Schoeman heeft het drama van Srebrenica weinig invloed gehad op het publieke draagvlak voor militaire missies naar het buitenland. ‘Dat is altijd groot geweest en is het nog steeds. Er bestaan veel misverstanden over de werking van de publieke opinie. Zodra op Schiphol de eerste bodybags arriveerden, zou het publiek zijn steun intrekken. Maar in de praktijk blijkt het Nederlandse volk slachtoffers op rationele gronden te accepteren.’
Ook het bericht over de vermeende mishandeling van Irakese krijgsgevangenen heeft weinig indruk gemaakt. ‘Het publiek snapt dat militairen in een oorlogssituatie wel eens over de schreef gaan, als ze daarmee hun eigen veiligheid kunnen vergroten. Al valt het niet goed te praten. Zolang er geen situatie à la Abu Ghraib ontstaat, wordt zoiets vergeven.’
De publieke steun voor een missie komt volgens Schoeman pas echt in gevaar als de resultaten tegenvallen. ‘De steun voor de Bosnië-missie brokkelde af toen mensen het idee kregen dat het aanmodderen was voor de Nederlandse blauwhelmen. Maar op het moment dat de NAVO in 1995 Servische stellingen ging bombarderen, steeg het enthousiasme weer enorm.’
Dit mechanisme kan consequenties hebben voor de huidige missie in Afghanistan, denkt Schoeman. ‘Als in de zomer van 2008, wanneer gesproken zal worden over eventuele verlenging, geen aansprekende resultaten kunnen worden getoond, zal de roep om terugtrekking van de troepen sterker worden.’
Arthur ten Cate, Sterven voor Bosnië? Analyse van het interventiedebat in Nederland, 1992-1995. 319 p. Boom, € 29,50
Dit artikel is exclusief voor abonnees
