Kleine slavernijmonumenten

In Utrecht zijn markeringen in de bestrating aangebracht die verwijzen naar het Nederlandse slavernijverleden.  

Het gaat om metalen pinnen van tien centimeter doorsnee waarop een zogeheten ‘spiegelretourschip’ is afgebeeld. Het is een initiatief van de werkgroep ‘Mapping Slavery’, een samenwerking van onder andere de Vrije Universiteit, Ninsee en Kosmopolis. Projectleider Nancy Jouwe legt uit: ‘Als beeld op de pinnen is gekozen voor het schip, omdat daarmee de connectie tussen Europa, Afrika, Azië en de Amerika’s wordt gelegd. Met deze schepen reisden meer dan een miljoen Europeanen naar de koloniën. Maar er werden ook koloniale “producten”, inclusief mensen, mee vervoerd.’

De markeringen doen denken aan de al langer bestaande Duitse ‘struikelstenen’, die verwijzen naar plaatsen waar Joden, Roma en Sinti zijn gedeporteerd. Deze stenen zijn inmiddels ook in Nederland te vinden. Het grote verschil met de van oorsprong Duitse struikelstenen is dat de markeringen in Utrecht niet verwijzen naar slachtoffers, maar ook naar daders, naar historische gebeurtenissen en naar objecten.

Zo wordt de kritiek omzeild die die de Duitse Stolpersteine trof in de jaren negentig. Voor Roma en Sinti, maar ook voor veel Joden, was het ontoelaatbaar dat voorbijgangers op de namen van de overledenen stapten. Jouwe: ‘De Stolpersteine in Duitsland zijn inderdaad een inspiratiebron geweest, maar onze aanpak is anders. In Mapping Slavery kiezen we voor een “multi-actor”-perspectief en niet voor namen van afzonderlijke personen.’ De organisatie wil werken aan ‘postkoloniale interventies’ in de publieke ruimte die de Nederlandse koloniale geschiedenis ‘kritisch adresseren’.

Op de markeringen staat een verwijzing naar de website mappingslavery.nl. Al klikkend komt de bezoeker uit bij herinneringsplekken. In bijna twintig steden is de slavernij al ‘in kaart gebracht’, van voormalige huizen van plantagehouders tot resten van Surinaams erfgoed.

Verder zijn er een educatief programma en een tweetalige gids over ‘Dutch New York Histories’ ontwikkeld. En er wordt gewerkt aan meer. Jouwe: ‘We brengen een vijfdelige podcastserie uit en begin 2019 komt er een landelijke gids uit met honderd locaties door heel Nederland die verwijzen naar het slavernijverleden.’