Home Dossiers Christendom Kerken in hun recht

Kerken in hun recht

  • Gepubliceerd op: 19 november 2020
  • Laatste update 01 apr 2021
  • Auteur:
    Teun Willemse
  • 3 minuten leestijd
Kerken in hun recht
Cover van
Dossier Christendom Bekijk dossier

De Nederlandse regering kan kerken niet verplichten een maximumaantal personen toe te laten tijdens religieuze bijeenkomsten. Terwijl de coronamaatregelen de afgelopen maanden steeds strenger werden voor horeca, evenementen en familiebijeenkomsten, bleven in sommige kerken de gelovigen in groten getale samenkomen. Zo werden in Staphorst in oktober diensten gehouden met 600 zingende kerkgangers. Uit verschillende hoeken van de samenleving klonk verbolgenheid over deze ‘voorkeursbehandeling’ van kerken. Maar dat is niet terecht, stelt George Harinck, hoogleraar politieke geschiedenis van het neocalvinisme. ‘De positie van de kerk is een verworvenheid van onze liberale samenleving.’

 Volgens Harinck reageren Nederlanders heftig op de drukke kerkdiensten, omdat religie altijd een gevoelig punt is geweest in de Nederlandse geschiedenis. ‘Voor velen staat Staphorst tegenwoordig symbool voor orthodoxe christenen. De ouderwetse klederdracht van de kerkgangers leidt al snel tot spot en hoongelach.’

Mensen lijken vooral te vallen over de ‘uitzonderingspositie’ van kerken in crisistijd, maar volgens Harinck is dat niet het juiste woord. ‘We moeten de rechten van de kerk in de historische context van de scheiding tussen Kerk en Staat plaatsen. Na de Franse Revolutie werden, ook in Nederland, de grondrechten van burgers opgesteld. Die grondrechten beschermen de vrijheden van burgers tegen een staat die daarin wil ingrijpen. Daar hoort de vrijheid van levensovertuiging en godsdienst ook bij.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Het draait dus niet om het voortrekken van de kerk, maar om een van de verworvenheden en hoekstenen van onze liberale samenleving. Dankzij de grondwet kan het kabinet niet ingrijpen op kerkelijk terrein, ook niet tijdens een gezondheidscrisis. De regering zoekt momenteel wel de grenzen van de mogelijkheden op door kerken “dringend te adviseren” alleen kleine groepen toe te laten, iets wat de meeste kerken ook doen.’

Ook tijdens de Spaanse griep in 1918 sloten de meeste Nederlandse kerken hun deuren niet, vertelt Harinck. De overheid riep gemeenten soms op om kerkdiensten te schrappen of in te korten, maar dominees en gelovigen die zich niets van deze adviezen aantrokken stuitten destijds op weinig kritiek. ‘Het feit dat er nu meer ophef is over drukbezochte kerkdiensten en dat het woord “uitzonderingspositie” steeds valt, hangt ermee samen dat de meerderheid van de Nederlandse bevolking niet meer religieus is. Toch is de scheiding tussen Kerk en Staat nog steeds heilig. Religies hechten er waarde aan omdat de staat zich niet met geloofsovertuiging kan bemoeien, en de staat houdt eraan vast uit respect voor de geloofsvrijheid.’

‘De scheiding tussen Kerk en Staat is nog steeds heilig’

Tot omstreeks 1970 kreeg de Nederlandse Hervormde Kerk (NHK), die zich in de negentiende eeuw verzette tegen de scheiding van Kerk en Staat, nog overheidssubsidie. ‘Maar inmiddels hebben de kerken geen echte voorrechten meer,’ zegt Harinck. ‘De NHK had tot 2004 nog toegang tot de gemeentelijke basisadministratie persoonsgegevens: de overheid gaf verhuizingen door aan de kerk. Maar ook dat is afgeschaft. Er bestaan nu vooral nog afspraken over minder ingrijpende zaken, zoals het luiden van kerkklokken of algemene politieverordeningen die stellen dat er op zondag vóór twaalf uur geen markt mag plaatsvinden. Dat zijn geen grondrechten, maar afspraken die we kunnen veranderen als daar behoefte aan is.’

George Harinck

is bijzonder hoogleraar geschiedenis aan de Theologische Universiteit Kampen en de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij verricht onderzoek en publiceert op het gebied van de cultuurgeschiedenis van het protestantisme. Harinck schreef verschillende boeken over Abraham Kuyper, waaronder Aan het roer staat het hart (2015) en Varia Americana (2016). Ook presenteerde Harinck in 2015 de achtdelige televisieserie Om de oude wereldzee, waarin hij Kuyper nareisde door het Midden-Oosten.

Nieuwste berichten

New Yorkse politie neemt vingerafdruk van Duitser in 1917 als deel van de Alien Enemies Act
New Yorkse politie neemt vingerafdruk van Duitser in 1917 als deel van de Alien Enemies Act
Interview

Waarom Trump zich beroept op een 200 jaar oude wet om Venezolanen uit te zetten

De Verenigde Staten zetten honderden immigranten op het vliegtuig naar El Salvador, waar zij zonder proces in een gruwelijke gevangenis worden geïnterneerd. Trump gebruikt daarvoor de omstreden Alien Enemies Act, een wet uit 1798. Die was oorspronkelijk bedoeld om vijandelijke buitenlanders uit te zetten in tijden van oorlog, maar werd in de Eerste Wereldoorlog al...

Lees meer
De Nationale Dodenherdenking in 2014
De Nationale Dodenherdenking in 2014
Recensie

Herdenking van de Tweede Wereldoorlog is al tachtig jaar gevoelig

In 2001 opende Chris van der Heijden zijn ophefmakende boek Grijs verleden. Nederland en de Tweede Wereldoorlog met de even briljante als provocatieve zinnen: ‘Eerst was er de oorlog, daarna het verhaal van die oorlog. De oorlog was erg, maar het verhaal maakte de oorlog nog erger’. Deze zinnen schoten me te binnen, al lezend...

Lees meer
Prins Bernhard krijgt uitleg over de bewapening van de Northrop NF-5 op vliegbasis Gilze-Rijen
Prins Bernhard krijgt uitleg over de bewapening van de Northrop NF-5 op vliegbasis Gilze-Rijen
Onderzoek

Onderzoekscommissie wilde bewust niet weten hoe corrupt prins Bernhard daadwerkelijk was

De commissie die moest uitzoeken of prins Bernhard smeergeld aannam van Amerikaanse vliegtuigbouwbouwers, heeft haar werk niet goed gedaan. Dat concludeert historicus Philip Dröge in Historisch Nieuwsblad. Dröge baseert zich op het onlangs geopenbaarde archief van de toenmalige secretaris, Ad Geelhoed. De commissie had sterke aanwijzingen dat de prins nog corrupter was dan gedacht, maar...

Lees meer
Pius IX latere leeftijd
Pius IX latere leeftijd
Interview

Zieke paus Franciscus herinnert aan een paus die de macht verloor, maar zielen won

De wankele gezondheid van paus Franciscus is al wekenlang wereldnieuws. Waarom? Historicus Jeroen Koch vertelt hoe Franciscus’ verre voorganger paus Pius IX er in de negentiende eeuw in slaagde om van het Vaticaan een symbolisch en mythisch instituut te maken, in een tijd waarin de paus juist zijn wereldlijke macht verloor. Jeroen Koch, die samen...

Lees meer