Historicus Jos Palm koppelt in Moederkerk. De ondergang van rooms Nederland het levensverhaal van zijn moeder aan het verhaal van de ondergang van de katholieke kerk in de jaren zestig. Op 12 april spreekt Jos Palm tijdens de Dag van de familiegeschiedenis. ‘Het katholieke geloof in de twintigste eeuw was het meeste geslaagde totalitaire systeem.’
Hoe is je interesse in familiegeschiedenis aangewakkerd?
‘Ik dacht: historici schrijven echte boeken, ik hoor geen familiegeschiedenis te schrijven. Toen mijn moeder doodging kocht ik een boek waarin de auteur schreef over zijn moeder. Waarom zou ik niet ook een boek over mijn moeder schrijven? Er was een klein geheim, mijn opa viel op kleine jongens en was door de kerk gedwongen om met mijn oma te trouwen. Dit legde een enorm beslag op het huwelijk, wat ook maar een paar jaar duurde. Mijn moeder groeide alleen op met mijn oma, die een soort weduwe met een nog levende man was geworden. Hieronder zit het verhaal dat mijn ouders brave katholieken waren, onder wie het kerkmodel in de jaren zestig vandaan viel. Dit begrepen ze niet. Moederkerk is een biografie over mijn moeder, die de ontwikkelingen binnen het katholicisme beschrijft.’
Hoe heb je onderzoek gedaan?
‘Op de slaapkamer van mijn ouders stond een klerenkast met mijn moeders bloemetjesjurken en het nette pak van mijn vader. Daaronder lagen dozen met oude brieven en fotoalbums. Toen mijn moeder overleed moest het ouderlijk huis worden uitgeruimd; ik heb alles in vuilniszakken gestopt en verhuisd naar mijn kantoortje. Dit was mijn kernmateriaal. Ik heb alles gesorteerd en gedurende een halfjaar alle briefjes bekeken en een logboek gemaakt. Ik heb voor dit boek niemand geïnterviewd. Wel heb ik onderzoek gedaan in het parochiearchief van mijn geboorteplaats. Op basis van die twee archieven, veel er omheen te hebben gelezen en eigen herinneringen heb ik het boek geschreven.’
Wat was de meest bijzondere ontdekking tijdens het onderzoek?
‘Een briefje van Henk aan mijn moeder. Henk was protestants, dus kon eigenlijk niet met haar trouwen. Hij moest voor katholiek gaan leren, maar dit mislukte grandioos. Ik vond een briefje waaruit blijkt dat hij de liefde van haar leven was. Dit bracht mij aan het wankelen. Hoe groot was de invloed van de kerk op de gelovigen? Het katholieke geloof in de twintigste eeuw was het meeste geslaagde totalitaire systeem. De kerk had macht doordat ze de gelovigen betoverden. Het hield mensen bij elkaar door ze veel te geven, een soort religieuze Efteling, maar tegelijkertijd waren de regels heel strak. Welbeschouwd kwam het roomse geloof dicht in de buurt van de protestantse zelfdwang.’
Wat is het verschil tussen het schrijven van een familiegeschiedenis en een non-fictie boek?
‘Als je een ander boek schrijft staan de respondenten ver weg, nu heel dichtbij. Dit is veel lastiger. Je moet je afsluiten voor dat deel van jezelf dat helemaal heeft bepaald wie je bent, terwijl je tegelijkertijd moet ontdekken hoe dat zit. Daarnaast moet je doen alsof ze dood zijn, anders krijg je niet de afstand die nodig is om scherp en genadeloos te zijn. Ik heb een jaar zonder familie geleefd.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
