De Nederlander Max Kohnstamm was een van de founding fathers van het verenigde Europa. Wat is er over van zijn idealisme en gedrevenheid voor de Europese zaak?
door Bas Kromhout
Max Kohnstamm leeft nog. En toch is er nu al een biografie over hem geschreven: Max Kohnstamm. Leven en werk van een Europeaan. Daarin vertellen Anjo G. Harryvan en J. van der Harst hoe deze Nederlandse topambtenaar in de jaren veertig en vijftig werd gegrepen door het visioen van een verenigd Europa. En door de belangrijkste vertolker van dit visioen: Jean Monnet. Deze Fransman richtte samen met landgenoot Robert Schuman in 1952 de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) op, waarvan Kohnstamm tot 1956 secretaris was.
Kohnstamms biografen beschrijven hem als een gedreven ambtenaar, die zich met hart en ziel inzette voor zijn Europese idealen. Die vloeiden grotendeels voort uit zijn eigen ervaringen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Als anti-Duitse studentenleider werd hij opgesloten in kamp Amersfoort en het gijzelaarskamp in St.-Michielsgestel. ‘Niets kan zin geven aan wat toen gebeurd is. Maar de enige manier om er althans lessen uit te trekken, is het proces van Europese integratie,’ aldus Kohnstamm in 1949. Net als Monnet wilde hij door middel van economische en politieke samenwerking zorgen voor duurzame vrede in Europa. Uiteindelijk moest dit leiden tot een Verenigde Staten van Europa.
Het idealisme van Kohnstamm staat in schril contrast met de ‘Europa-moeheid’ die de afgelopen jaren lijkt te hebben toegeslagen. Toch is volgens europarlementariër Joost Lagendijk (GroenLinks) het ideaal van Europese samenwerking nog springlevend, ook in Nederland. ‘Vrijwel iedereen is het erover eens dat zaken als milieu, wereldhandel en migratie in Europees verband moeten worden geregeld. Ik geloof niet dat veel Nederlanders willen dat wij ons uit Europa terugtrekken. Er is als reactie op de globalisering wel meer behoefte aan nationale eigenheid. Dat moeten we serieus nemen. In Kohnstamms tijd mocht dat niet, want dat was gevaarlijk nationalisme.’
De idealen van de nieuwe generatie Europeanen zijn anders dan die van Kohnstamm. ‘Een Verenigde Staten van Europa is te hoog gegrepen gebleken. Ook telt de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog nu minder.’ Tegenstanders van meer bevoegdheden voor Europa hebben de voorstanders wel verweten de oorlog te pas en te onpas in stelling te brengen. Lagendijk is het deels met die kritiek eens. ‘Ik vind het terecht om erop te wijzen waarom Europa ooit tot stand is gekomen. Maar je moet niet roepen dat we terugkeren naar de jaren dertig als we even pas op de plaats maken met de eenwording. Dat is misbruik maken van de geschiedenis.’
Na de ondertekening van het nieuwe Europese Unieverdrag liggen er volgens Lagendijk voorlopig geen nieuwe overdrachten van nationale bevoegdheden aan Brussel in het verschiet. ‘Ik ben er zelf ook niet voor om een soort presidentieel systeem in te voeren, inclusief verkiezingen en zware bevoegdheden. Wel denk ik dat er één persoon moet komen die Europa internationaal een gezicht geeft. Europa is nog niet af.’
Anjo G. Harryvan en Jan van der Harst, Max Kohnstamm. Leven en werk van een Europeaan. 268 p. Het Spectrum, € 27, 50
Dit artikel is exclusief voor abonnees
