Home Jolande Withuis

Jolande Withuis

  • Gepubliceerd op: 26 september 2011
  • Laatste update 07 apr 2020
  • 3 minuten leestijd

Mijn vader heeft mij opgevoed met een aantal stevige leuzen. ‘De enige goede Duitser is een dode Duitser’ was er een, en in hetzelfde genre: ‘Hebt u vandaag al uw Duitser gedood?’ (oorspronkelijk, als ik het goed heb, van Sovjetschrijver Ilja Ehrenburg). Dat het proletariaat geen vaderland kent (Marx), en dat politieke macht uit de loop van een geweer komt (Mao) is mij van jongs af aan bekend.

En dan was er nog deze: ‘“Hou jij ze dom, hou ik ze arm,” sprak de fabrikant tot de pastoor.’
Daaraan moest ik denken bij de berichten over Sint-Joseph, de inrichting waar de commissie-Deetman, die het seksueel misbruik binnen de rooms-katholieke kerk onderzoekt, op een raadselachtige sterftepiek stuitte, begin jaren vijftig.

In haar boek Tussen caritas en psychiatrie. Lotgevallen van zwakzinnigen in Limburg (Verloren, 1995) beschrijft de Maastrichtse historica Annemieke Klijn hoe in Sint-Joseph mentaal gehandicapte jongens als slaafjes werden uitgebuit. Ondergebracht op overvolle slaapzalen, begeleid door harteloze dommekrachten en zonder contact met de buitenwereld, vervaardigden de jeugdige pupillen van wie er zoveel doodgingen ten behoeve van Philips in ploegendienst achterlichtjes voor fietsen.

We hebben het over de vroege jaren vijftig. De verzuiling heerste nog in volle glorie. In het Limburgse plaatsje Heel, waar Sint-Joseph zich bevond, hadden de roomsen het voor het zeggen. Pottenkijkers zoals ouders, artsen en inspectie werden buiten de deur gehouden of kregen zand in de ogen gestrooid.

Mijn marxistische vader koesterde de overtuiging dat geloof mensen kennis onthoudt, waardoor ze kritiekloos, weerloos en gezagsgetrouw in het leven staan, wat in het belang is van winstmakers. Maar economische uitbuiting is niet het enige kwaad waartoe geloof en domheid leiden. Het kwaad dat domheid aanricht wordt onderschat. Al te vaak krijgt domheid een aura van goeiigheid.

Een van de fundamenten van de verzuiling is de gedachte dat een kind toebe¬hoort aan zijn ouders en via hen aan de geloofsgemeenschap waartoe die ouders behoren. Zoals kinderen in tribale gemeen¬schappen bezit zijn van de clan, zo waren ze dat in de verzuilde maatschappij van de kerk. Katholieken mochten niet met niet-katholieken trouwen, omdat zij hun kinderen katholiek moesten opvoeden, dat wil zeggen: met selectieve onthouding van kennis.

Omdat geboorteplanning verboden was, evenals voorlichting omtrent methoden van anticonceptie, hadden katholieke gezinnen extreem veel kinderen, onder wie nog al eens een ‘mongooltje’. Die kwamen terecht in Heel. Van differentiatie op grond van medisch-wetenschap¬pelijke inzichten in ernst en type aandoening was geen sprake. Ook dat was deels domheid: de broeders hadden nog niet de minste opleiding doorlopen voor de patiëntenzorg.

De inrichting diende feitelijk als gevangenis van kinderen en jongeren die, om wat voor reden dan ook, thuis ongewenst waren. Onaangepast gedrag, ontuchtigheid, zwakbegaafdheid, homoseksualiteit, lichte criminaliteit, debiliteit, zware krankzinnigheid, epilepsie – alles zat bij elkaar. Behandeld werd er toch niet.

Klijn beschikte niet over sterftecijfers, maar voelde wel ‘dat er iets niet klopte’. Naar aanleiding van de sterftepiek verklaarde zij (in de Volkskrant, 24 augustus): ‘Wanneer een kind ziek was, haalde de huisarts zeker niet alles uit de kast.’ Ook in de religieuze achtergrond van deze verwaarlozing speelt domheid een geniepige rol. Aangezien zonde voortkomt uit weten geldt: hoe dommer, hoe reiner de ziel. Volgens dit dogma zouden mentaal gehandicapte kinderen ‘engeltjes’ worden en linea recta in de hemel komen. Waarom zou je een griepje dan bestrijden?

Het is een vorm van gerechtigheid dat de brieven van ouders en kinderen die de gestichtsleiding achterhield in de dossiers terechtkwamen die Klijn veertig jaar later voor haar onderzoek gebruikte. Zodat wij via haar boek de van de samenleving afgesneden bewoners van dit ‘liefdesgesticht’ alsnog kunnen horen.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Scène uit het grote offensief
Scène uit het grote offensief
Recensie

Blunders en rivaliteit kostten mensenlevens in de Slag om de Schelde

Dat Zeeland met de Slag om de Schelde het grootste Nederlandse slagveld werd in de Tweede Wereldoorlog had niet gehoeven. Het was anders gelopen als de Britse legeraanvoerder Bernard Montgomery minder eigengereid was geweest. Zijn rivaliteit met de geallieerde opperbevelhebber Dwight Eisenhower hielp ook niet mee, blijkt uit de documentaire Het grote offensief. De film...

Lees meer
Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD
Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD
Recensie

Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD

Eerst waren er excuses van het Amsterdamse gemeentebestuur, pas daarna verscheen het bijbehorende onderzoek van het NIOD. Beide trekken dezelfde conclusie: de gemeente gaf volle medewerking aan het beleid van de Duitse bezetter om Amsterdam judenrein te maken. Maar waar burgemeester Femke Halsema koos voor het perspectief van de slachtoffers, staat het NIOD vooral stil...

Lees meer
Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 
Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 
Nieuws

Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 

De beweging van de Jonge Turken, die zich aan het begin van het twintigste eeuw inzette voor de modernisering van het vaderland, liet zich door Franse ideeën inspireren. Dat laat historicus Remzi Çağatay Çakırlar zien in zijn proefschrift, waarop hij onlangs in Leiden promoveerde.  In 1925 gaf de intellectueel en Jonge Turk Abdullah Cevdet een...

Lees meer
Speelfilm <i>Perla</i>: communisten ruïneren jong stel
Speelfilm <i>Perla</i>: communisten ruïneren jong stel
Recensie

Speelfilm Perla: communisten ruïneren jong stel

We mogen denken dat we ons lot in eigen hand hebben, maar de speelfilm Perla dwingt tot bescheidenheid. Daarin ruïneert het communistische regime in Tsjechoslowakije het leven van een jong stel. Het drama opent met de inval in 1968 in Tsjechoslowakije door de legers van het Warschaupact. Daarna schakelt de film over naar 1981 in...

Lees meer