Oktober 1999. Ik behoorde tot een pooltje publicisten en politici dat in wisselende formatie op maandagochtend in het Vara-radioprogramma Punch de actualiteit besprak. Vrijdags kreeg de ploeg van dienst een pak documentatie thuisgestuurd over de onderwerpen die ter tafel zouden komen. Een enkele keer werd de planning doorkruist doordat er in het weekend iets gebeurde wat de redactie niet onbesproken wilde laten passeren. Dan reageerden we à l’improviste.
Zo ook die ochtend. Handenwrijvend verwelkomde de redactie ons met de mededeling dat het kabinet nou toch een vrouwvijandig plannetje had bekokstoofd… Wat een bof dat net die ochtend de hoofdredacteur en een columnist van Opzij de beurt hadden. Wie beter dan twee hardcore feministen konden Paars II vers van de lever van jetje geven?
Helaas. Misverstand. Wat keken ze op hun neus, die linkse jongens van de VARA, toen zonder enig onderling overleg zowel Cisca Dresselhuijs als ik het vermaledijde kabinetsvoornemen toejuichte. Welk voornemen dat was? Het voornemen om ook van bijstandsmoeders met jonge kinderen te eisen dat zij zouden solliciteren naar een betaalde baan.
Onze blijheid en hun verbazing illustreerden voor de zoveelste keer hoe weinig affiniteit traditioneel links heeft met vrouwenemancipatie. Emancipatie betekent niet: thuiszitten en op kosten van de werkende medemens kinderen grootbrengen; emancipatie betekent: zelf de kost verdienen voor jou en je kinderen. Verantwoordelijkheid is de prijs van de vrijheid.
Anderen reageerden inderdaad volgens het voorspelbare conservatieve scenario. De FNV sprong erop in met een furie alsof het omgekeerde was voorgesteld – alsof moeders het recht om hun eigen brood te verdienen was ontnomen. Van SP en GroenLinks mochten vrou-wen pas gaan werken als hun kinderen twaalf waren (hoe zouden die moeders dan ooit nog een baan moeten vinden?).
De Volkskrant maakte stemming met koppen als ‘Arbeidsplicht jonge moeders’ alsof de Staatspolizei binnenkort wenende moedertjes bij hun wiegjes vandaan de fabriek in zou sleuren. (Over de identiteitsveranderingen van de Volkskrant in de laatste dertig jaar leze men het net verschenen prachtboek Dag in Dag uit van Annet Mooij.)
De bijstandswet werd ingevoerd in 1965 door onze eerste vrouwelijke minister, Marga Klompé (KVP). De regeling was niet bedoeld als basisloon, maar als laatste vangnet. Dat was nuttig. Werd een vrouw anno 1965 door haar man verlaten, of raakte ze ‘ongehuwd zwanger’, dan was ze inderdaad zelden in staat zelf de kost te verdienen. Weinig moeders hadden een vak. Vrouwen werden in 1965 weliswaar net niet meer ontslagen als ze trouwden, maar vaak nog wel bij zwangerschap. Als ‘hoofd van de echtvereniging’ bepaalde de man of zijn vrouw ‘mocht’ werken.
Goddank ligt die tijd ver achter ons. Wie in hedendaags Nederland gezond is, kan en moet zichzelf en haar kroost bedruipen.
Er wordt wel gesteld dat Nederland de laatste tien jaar naar ‘rechts’ is opgeschoven. Inderdaad is de FNV een tikje geëmancipeerder dan in 1999, en mogen moeders nu ook van GroenLinks werken. Ik zou dat alleen niet ‘rechts’ willen noemen. Slechts de SP houdt manmoedig stand, samen met protestants rechts.
Bijstandsmoeders en kinderen uit de armoedeval bevrijden is ondertussen nog altijd niet gelukt. Het kabinet-Balkenende-Bos handhaafde de moedervrijstelling onder druk van de Christen-Unie. Ik had gehoopt dat het met een liberale premier eindelijk wel zou gebeuren. Maar nee.
Nadat de SGP er het afgelopen jaar al in was geslaagd de financiële bevoordeling van grote gezinnen te behouden en de zondagsopenstelling van winkels te beperken, heeft nu ook VVD-staatssecretaris De Krom zijn bijstandsplannen aangepast aan de wensen der mannenbroeders, bij wie vrouwen niet eens op kieslijsten mogen staan. De zoveelste deceptie op rij voor de liberale feminist die ik ben.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
