Bijstandsmoeders sneeuw laten ruimen – het lijkt nogal voor de hand liggend, gezien de overlast en gebroken ledematen die sneeuw en gladheid met name bejaarden en invaliden bezorgen. Het is een curieuze tegenstrijdigheid dat vrouwen wel binnenshuis de allersmerigste rommel mogen opruimen, maar dat het taboe is dat zij iets dergelijks buitenshuis zouden doen, ten behoeve van de samenleving.
Voormalig PvdA-fractievoorzitter Mariëtte Hamer is die gedachte een gruwel (zie de Volkskrant van 9 december). Consequent is het overigens wel dat ze juist hierom het nieuwe kabinet bekritiseerde: het VU-kabinet van Balkenende, Bos en Rouvoet zette het beleid om bijstandsmoeders aan werk te helpen voor jaren op een laag pitje.
Bij mij riep Hamers protest associaties op met de Koude Oorlog. Opvattingen over sekse-identiteiten speelden in de Koude Oorlog een grotere rol dan historici en politicologen beseffen. Foto’s van vrouwen die in Moskou de straten veegden werden gretig benut om te bewijzen welke gruwelwereld ons wachtte als het Rode Gevaar ook hier de macht veroverde.
Het traditionele gezin met een mannelijke kostwinner en thuismoeder was de heilige graal van het vrije Westen. Behalve werkende vrouwen werden ook crèches, seksuele voorlichting, voorbehoedmiddelen, echtscheiding en homoseksualiteit in die jaren bekeken vanuit het perspectief van de tegenstelling kapitalisme-communisme.
Mannelijke homoseksualiteit was een karakterfout die duidde op onbetrouwbaarheid, wat homo’s vatbaar maakte voor de verleiding om te spioneren voor de Sovjet-Unie. Mannen dienden ‘echt mannelijk’ te zijn en vrouwen ‘echt vrouwelijk’. Een echt vrouwelijke vrouw kon, door het geluk dat zij haar echt mannelijke man schonk, voorkomen dat hij een staatsgevaarlijke commie werd.
Bij het publiek riepen de foto’s van de in overall gehulde straatveegsters in het algemeen inderdaad weerzin op. Het contrast was dan ook groot. Net in deze jaren kwamen auto, ijskast, televisie, grammofoon, make-up, nylons en modieuze confectie binnen bereik van de massa. De Amerikaanse huisvrouw won met al die nieuwe consumptieartikelen aan glamour en vrije tijd. Het duurde overigens niet lang voor hun lege bestaan vrouwen in een collectieve depressie deed belanden. In 1963 verscheen over dit problem without a name Betty Friedans The Feminine Mystique. Zo begon de Tweede Golf van het feminisme, die allereerst werk buitenshuis opeiste.
Toch zou het een misverstand zijn te concluderen dat de communisten er revolutionaire opvattingen op na hielden inzake de rol van man en vrouw. Dat was geenszins het geval. De communisten hadden net als de sociaal-democratie het burgerlijk gezinsideaal omarmd.
Zeker, de CPN bepleitte gelijk loon, echtelijke gelijkheid en gemengd onderwijs, en de partij had al vroeg vrouwelijke parlementariërs. Dat alles verhinderde partijleider Paul de Groot echter niet om anno 1955 zijn zorgen uit te spreken over de vele ongelukken met kleuters als gevolg van het werken der moeders. En toen de Sovjet-Unie het kapitalisme in 1963 in de ruimterace een vernietigende slag toebracht door als eerste een vrouw de ruimte in te schieten, besteedde het communistische volksdagblad De Waarheid meer woorden aan haar jurk dan aan haar moed.
Hoe vasthoudend de beruchte FBI-chef J. Edgar Hoover de wereld ook inprentte dat communisten het hadden voorzien op ‘huis en haard’, in de praktijk hielden ook de gestaalde kaders hun vrouw liefst thuis. Dit tot teleurstelling van sommige kameradinnen, die liever gesigneerde foto’s van kosmonaute Valentina Teresjkowa aan de muur prikten dan van Sisi en Doris Day. Zij koesterden de illusie dat hun emancipatie bij de partij in goede handen was. In de Sovjetgrondwet van 1917 was immers de gelijkheid der seksen vastgelegd?
Een brochure uit 1952 van de CPN-vrouwenorganisatie liet stevige Russinnen zien, stralend boven op de tractor. Dat zien we ook vandaag de dag in Nederland maar zelden. En die sneeuwruimsters zullen nog wel lang op zich laten wachten.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
