In het kader van de huldigingsreis van Filips II werden in de Nederlanden in 1549-1550 maar liefst veertien riddertoernooien georganiseerd, verspreid over diverse steden. Mediëvist Mario Damen toont tijdens de Collegedag Middeleeuwse hofcultuur, maandag 3 juni in Leiden, aan dat deze toernooien onderdeel uitmaakten van een brede ridderlijke cultuur. Bovendien dienden deze toernooien ter bevordering van de sociale integratie van de adel. ‘De toernooien waren in feite een sociaal evenement waar de adel informeel met elkaar kon samenkomen.’
Wat was het doel van de toernooien?
‘Voor vorsten was het een manier om zich te tonen als aanvoerders van de adel en de ridderschap. Zeker bij een samengestelde staat als de Habsburgse staat was het belangrijk dat de adel eenheid uitstraalde. Als die dan op een toernooiveld samenkomt en de vorst daaraan ook nog deelneemt, kan dat tot een gevoel van eenheid leiden. Op zo’n toernooiveld werd het slagveld als het ware geïmiteerd. De ridders spraken elkaars taal en wisten daarom precies hoe ze te werk moesten gaan en wat er van ze verwacht werd. Je zou het in feite als een vroege vorm van teambuilding kunnen zien.’
Op welke manier bevorderden de toernooien de sociale integratie van de adel?
‘Dat zie je bijvoorbeeld aan de feesten en diners na afloop waar men elkaar tegenkwam. Tijdens die bijeenkomsten werden allianties gesloten en soms zelfs huwelijksplannen gesmeed. De toernooien waren in feite dus een soort sociaal evenement waar de adel informeel met elkaar kon samenkomen. Daarnaast zag je ook dat de edellieden heel erg hun best deden om op het toernooi als moedigste ridder van het veld te komen. Het ging óók om de hoogste status.’
Wat schoten de steden in de Nederlanden op met deze toernooien?
‘Zo’n toernooi trok heel veel toeschouwers, dus steden werkten er maar wat graag aan mee. Zo bereidden ze bijvoorbeeld het marktplein voor door zand te strooien, zodat de paarden niet uit zouden glijden, en bouwden ze zelf de tribunes op. Steden sponsorden de toernooien ook voor een groot deel, maar die leverden dan ook veel geld op. Vergelijk het maar met hoe steden tegenwoordig proberen om de Olympische Spelen binnen te halen: het geeft een enorme boost aan de economie. Dat gold in de late Middeleeuwen ook voor steden bij het organiseren van toernooien. Alle edellieden die naar de stad kwamen hadden immers onderdak nodig, moesten eten en lieten nieuwe zwaarden en helmen maken. De hele economie voer wel bij die toernooien.’
Hoe reageerde de lokale bevolking op de toernooien?
‘De sociale kloof tussen mensen in de stad en de adel was vrij groot. Het probleem is dat de kronieken van de toernooien vaak geschreven werden door hovelingen, en daarin werd nauwelijks over de toeschouwers gesproken. Ze beperkten ze zich vooral tot de vorst en zijn entourage, maar spraken niet over de rest van de bevolking. De sociale tegenstellingen in de stad werden door zo’n toernooi dan ook niet opgelost. Het stadsbestuur probeerde zich wel te affiliëren met het hof, en bood het stadhuis vaak aan als eretribune waar de hooggeplaatste lieden het beste zicht op het toernooi hadden. Daaraan zie je dat de interactie met het hof vooral plaatsvond op het niveau van de stedelijke elite.’
Bekijk hier het hele programma van de Collegedag Middeleeuwse hofcultuur en bestel tickets.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
