Waarom zou iemand in godsnaam een biografie van Jacques Gans willen schrijven? Je vraagt het je onwillekeurig af, lezend in het boek van Willem Maas. Die is inderdaad zo gek geweest zich te verdiepen in het bizarre leven van de schrijver, journalist, avonturier, communist en notoire uitvreter Gans (1907-1972). Meer dan dat zelfs. Blijkens de literatuurlijst en de verwijzingen naar gesprekken met betrokkenen is Maas al heel lang met Gans bezig. Alle overgebleven brieven en briefjes heeft hij gezien, overgeschreven of uitgetrokken en vervolgens nogal onbeholpen in zijn tekst en nootjes verwerkt. Ook ploegde hij het volledige werk van Gans door: de enkele roman, de autobiografische bundels en de vele artikelen en stukjes voor kranten en tijdschriften, waaronder de meer dan vijfduizend columns voor De Telegraaf waarmee Gans zijn leven besloot.
Prachtig allemaal, hoewel Maas duidelijk geen talentvol auteur is, en zeker geen historicus van het brede perspectief. Maar waarom? Gans heeft in het Amsterdamse literair-journalistieke kroegleven dan wel een reputatie opgebouwd waarin woorden als `kleurrijk’, `eigenzinnig’ en `onaangepast’ domineren. Zijn vechtpartijen en ruzies waren berucht, zijn drankzucht en parasitaire levensstijl nog meer, maar is dat een biografie waard?
Gans’ literaire prestaties zijn niet om over naar huis te schrijven. Rond hem hing hooguit `de geur van literatuur’, schreef Kees Fens eens, en daarmee was hij nog erg vriendelijk. Zijn politieke Werdegang dan? Die voerde hem immers van verschillende soorten communisme in de jaren dertig, via toevallig heldendom in de oorlogsjaren en een uitvreterbestaan aan de rafelrand van het Amsterdamse literaire circuit in de naoorlogse jaren, naar de dagelijkse rabiaat rechtse praatjes voor het ochtendblad van wakker Nederland vanaf 1955.
Leuk om te lezen, want te bizar voor woorden, maar Gans beïnvloedde niemand en had geen uitgesproken eigen stijl. Hij was een opportunist die met drinkgelagen de getapte jongen uit kon hangen in kroegen waar toevallig de spraakmakende gemeente kwam. Daarbuiten maakte hij eigenlijk alleen maar vijanden. Hij was een onaangenaam mens voor zijn directe familie en zijn denkbeelden vertonen weinig consistentie. `Ik ben als gerucht geboren en als gerucht zal ik ook uit dit leven vertrekken,’ zei hij eens. Dankzij Maas weten we nu uitvoerig waarom dat getuigt van grote zelfkennis.
Huub Wijfjes is als mediahistoricus verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
