Home IN BEELD: De val van een despoot

IN BEELD: De val van een despoot

  • Gepubliceerd op: 26 september 2012
  • Laatste update 22 mei 2023
  • Auteur:
    Annemarie Lavèn
  • 2 minuten leestijd

Standbeelden zijn symbolen van macht en blijvendheid. Hoe narcistischer een dictator, des te groter het standbeeld. Ze zijn voor de eeuwigheid opgericht, maar blijken verbazingwekkend snel te kunnen verdwijnen. Hoe de groten der aarden van hun voetstuk tuimelen.

Als iconen van standvastigheid en macht kijken in brons gevatte heersers uit over het volk. Het liefst op een plek die hun grandeur onderstreept, zoals een centraal plein of een prominent gebouw. Het klassieke ruiterbeeld met zijn fiere, energieke pose is favoriet, ook bij bureaudictators die zelden een paardenrug hebben bereden.

Dictatoriale standbeelden moeten het niet hebben van hun esthetische kwaliteiten. Ze zijn opgericht om het volk bewust te maken van de geldende verhoudingen. Macht versus onderdanigheid, onsterfelijkheid versus tijdelijkheid. Ze lijken voor de eeuwigheid gemaakt, net als de beeltenissen van de oude Egyptische koningen.

Maar het evenwicht tussen aanbidding en vergruizing is wankel. Al lijkt de massa nog zo gedwee en onverschillig, wanneer volkswoede tot uitbarsting komt is het standbeeld het eerste dat door de razende menigte wordt aangevlogen. Net zo symbolisch als de oprichting is de vernietiging. Het voor massabijeenkomsten ontworpen plein met het metershoge standbeeld blijkt dan ideaal terrein om voor het oog van de wereld af te rekenen met een gehate tiran.

Soms gebeurt dat in chaos, zoals de val van Stalin in het Hongarije van 1956, soms voorbereid, zoals de ondergang van Saddam Hoessein in 2004, toen Amerikaanse mariniers zijn bronzen hoofd met de Amerikaanse vlag omwikkelden voordat ze hem van zijn voetstuk trokken. 

Al gaat de ontmanteling vaak gepaard met gevoel voor drama, niet zelden worden de groten der aarde geruisloos geloosd. Na de val van het communisme in 1989 werden alle besmette standbeelden van Boedapest naar een buitenwijk afgevoerd, waar ze een plek kregen in een museum. Vernietiging van een beeld wist niet de herinnering uit, al worden daar nog wel pogingen toe gedaan. Zoals in Venezuela, waar Chavez de destructie van de beeltenissen van Columbus toejuicht.

In ons land gaat het moderne iconoclasme niet zo ver. Wij zitten hoogstens met een oude held in ons maag. Mocht Jan Pietersz. Coen zijn sokkel houden, of was de tijd rijp om de reis naar een museum te maken?

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Bendeleden in Wilmington
Bendeleden in Wilmington
Artikel

Frederik van Eeden duldde racisme in Amerika

De idealist Frederik van Eeden begon in 1909 een nieuwe landbouwkolonie in de Amerikaanse staat North Carolina. Daarbij kreeg hij hulp van de schatrijke white supremacist Hugh MacRae, die betrokken was bij een racistische staatsgreep. Waarom ging Van Eeden toch met hem in zee?  In 1909 gaat arts, psychiater, schrijver en idealist Frederik van Eeden...

Lees meer
Canadese Week op een Amsterdamse school
Canadese Week op een Amsterdamse school
Artikel

Waarom het experiment om iedereen Engels te leren mislukte

Nederland moest vooruit in Europa. Daarom moest iedereen Engels leren, vond de Arnhemse PvdA-voorman Herman Koch. Het kwam in zijn stad in 1958 tot een experiment op lagere scholen – dat al snel vastliep. ‘Good morning, meneer!’, ‘Good morning, children!’ De begroeting tussen de kinderen van de derde klas van de openbare lagere school aan...

Lees meer
Zicht op Maastricht, 1581.
Zicht op Maastricht, 1581.
Nieuws

Politieke grenzen zorgden voor andere bouwstijl

Huizen in Maassteden als Maastricht, Sittard, Roermond en Venlo vertoonden tussen 1200 en 1600 opvallende verschillen. Die vielen in belangrijke mate samen met de politieke grenzen, zo betoogt Birgit Dukers in haar proefschrift Bouwen langs de Maas, waarop ze onlangs promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam. De huidige provincie Limburg was in de late Middeleeuwen...

Lees meer
Tussen de kermiswagens. Schilderij door Otto Eerelman, circa 1900-1918.
Tussen de kermiswagens. Schilderij door Otto Eerelman, circa 1900-1918.
Beeldessay

Woonwagenbewoners hebben liever een huis op wielen

Tienduizenden mensen willen niet in een huis, maar in een woonwagen leven. Dat leidt al eeuwen tot discriminatie en tot strijd met de overheid, die hun vrijheid steevast probeert in te perken.   In Nederland hebben ook altijd mensen gewoond zonder vaste verblijfplaats. In de Middeleeuwen waren dit reizende handelaren of mensen met een specialistisch beroep....

Lees meer