Home ‘In 1943 gingen de handschoenen uit’

‘In 1943 gingen de handschoenen uit’

  • Gepubliceerd op: 20 februari 2018
  • Laatste update 25 mei 2023
  • Auteur:
    Roel Welling
  • 2 minuten leestijd
‘In 1943 gingen de handschoenen uit’

‘In 1943 wordt de sfeer in Nederland grimmiger,’ zegt historicus en Historisch Nieuwsblad-redacteur dr. Bas Kromhout. Op maandag 7 mei 2018 vertelt Kromhout tijdens de Collegedag Tweede Wereldoorlog in het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid over het Nederlandse verzet in het kanteljaar 1943. ‘Zowel bij de Duitsers als bij het verzet zie je een radicalisering.’

Waarover Kromhout zeker zal vertellen, zijn de liquidaties van een aantal hoge NSB’ers door de linkse verzetsgroep CS-6 in februari 1943. ‘Hierdoor ontstaat er onder collaborateurs een angstgolf, waardoor Mussert ter bescherming van zijn achterban de Landwacht opricht. Deze komt in 1944 onder bevel van de SS te staan.’ De Landwacht bewaakt in eerste instantie hoge NSB’ers en openbare gebouwen, maar gaat al gauw over tot huiszoekingen, martelingen en executies.

‘De liquidaties door CS-6 lokken nog een reactie uit,’ vertelt Kromhout. ‘Er ontstaat een nieuw soort vergeldingen, beter bekend als de Silbertanne-moorden. Deze gaan volgens het principe dat als er ergens een NSB’er wordt geliquideerd, er in de omgeving drie mensen worden uitgekozen van een lijst met namen die door de Duitsers als “onbetrouwbaar” zijn aangemerkt. Deze mensen worden thuis opgehaald en vermoord. Nederlandse en Duitse leden van de SS voeren deze moorden uit. Om meer angst in te boezemen, doen zij dit niet in uniform, maar in burger.’

Geweldsspiraal

Dit is slechts één voorbeeld van de geweldsspiraal die in 1943 ontstaat, aldus Kromhout. ‘De spanningen nemen toe in het land. In 1943 keren de oorlogskansen voor de Duitsers. Ze verliezen de Slag bij Stalingrad en moeten zich terugtrekken uit Noord-Afrika.’ Naarmate het militair slechter gaat voor de nazi’s, komt het regime in de bezette gebieden meer in het teken van de oorlog te staan. ‘Elke tegenstand wordt hardhandig de kop ingedrukt: de handschoenen gaan uit.’

De sfeer wordt dus grimmiger en de Duitsers worden harder. Dit zorgt ook voor een radicalisering in het verzet. ‘De April/mei-stakingen en het onderduiken van zo’n driehonderdduizend jonge mannen naar aanleiding van de Arbeitseinsatz zijn hier voorbeelden van,’ zegt Kromhout. ‘Je merkt ook dat de wittebroodsweken van het verzet voorbij zijn. De organisatie wordt professioneler, er worden minder fouten gemaakt en er ontstaan knokploegen.’ Niet alleen bij de Duitsers gaan de handschoenen uit.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer