Home ‘Ik voelde een hand van 500 jaar geleden’

‘Ik voelde een hand van 500 jaar geleden’

  • Gepubliceerd op: 22 februari 2022
  • Laatste update 01 nov 2022
  • Auteur:
    Alies Pegtel
‘Ik voelde een hand van 500 jaar geleden’

Dit artikel krijgt u van ons cadeau

Wilt u onbeperkt toegang tot de artikelen op Historischnieuwsblad.nl? U bent al lid vanaf €1,99 per maand. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.

In elk nummer vraagt Alies Pegtel een historicus naar zijn of haar historische sensatie. Naar het moment waarop, zoals Johan Huizinga het formuleerde, heden en verleden lijken samen te vallen. Een gevoel dat vaak onverwacht wordt opgewekt door een document, voorwerp, geluid, geur, locatie of inzicht. Deze maand conservator Annemarieke Willemsen. ‘Ik trok middeleeuwse wanten even zelf aan.’

Kent u de historische sensatie, zoals door Johan Huizinga omschreven?

‘Zeker. Ik heb geregeld middeleeuwse voorwerpen in handen, bijvoorbeeld speelgoed of kledingaccessoires, die vijf, zes eeuwen geleden door iemand anders zijn vastgehouden. Het komt eigenlijk nooit voor dat ik me dat níét realiseer. Je zou kunnen zeggen dat ik continu historische sensaties ervaar.’

De historische sensatie is de drijfveer van uw werk?

‘Absoluut. Ik doe natuurlijk ook andere dingen. Ik zit veel achter mijn computer te schrijven, maar als ik dan weer zo’n oud object vasthoud, dan weet ik waar ik het allemaal voor doe. Ik ben altijd gevoelig geweest voor plekken waar de historie z’n sporen heeft achtergelaten, voor afgesleten stenen bijvoorbeeld, waar vele voeten overheen zijn gegaan. Nou, dan is het een buitenkans als je als student archeologie zelf voorwerpen mag opgraven waarvan je weet dat ze niet alleen eeuwenoud zijn, maar dat ze in de tussentijd ook door niemand anders zijn aangeraakt.’

Een machtig gevoel?

‘In een flits overbrug je rechtstreeks de eeuwen.’

Zo voelt dat echt?

‘Jazeker, maar dat komt misschien ook doordat ik veel bezig ben geweest met gewone dagelijkse gebruiksvoorwerpen die heel dicht bij mensen staan. De historische sensatie is voor mij niet alleen een denkbeeldige, maar dikwijls ook een zintuiglijke ervaring.’

Kunt u dat uitleggen?

‘Ik heb bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar wanten en handschoenen in Nederland en Vlaanderen, grofweg gedateerd tussen 1300 en 1700. Voor een van mijn boeken heb ik heb zo’n honderd stuks bij elkaar gebracht. Dat mag weinig lijken, maar als je nagaat dat er archeologisch nog geen promillage bewaard blijft van de materiële cultuur, dan is dat toch een substantieel aantal. Indien mogelijk trok ik ze zelf ook even aan, keurig met museumhandschoentjes eronder. In een oude handschoen zit vaak nog de vorm van de hand van de drager. Dus ik stak mijn hand erin en voelde een hand van vijf- of zeshonderd jaar geleden. Alsof je letterlijk het verleden een hand geeft.’

Welke middeleeuwers hebt u zoal de hand geschud?

‘Tijdens het graven van de Amsterdamse Noord-Zuid-metrolijn is een aantal stevige leren werkwanten gevonden. Ze hebben me verteld dat toen ze uit de modder werden gehaald, ze nog stonken naar teer en pek. Vermoedelijk waren ze van werklui die werkten op een van de scheepwerven langs de Amstel. In de handpalmen van de wanten kun je de slijtsporen van de touwen nog zien. En ik ben op Texel geweest, waar een gebreide wollen want was opgedoken door een duiker uit een scheepswrak. Het ding was van een bemanningslid dat op een koopvaardijschip zat dat in 1660 verging. Ik mocht er ter plekke een draadje uit knippen. Na kleuronderzoek van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed bleek dat de want blauw is geweest, voor zover bekend de enige in die kleur.’

Zo’n bijzondere vondst went nooit?

‘Dat vind ik het mooie aan de Middeleeuwen: ze zijn ver genoeg weg en tegelijkertijd ook nog dicht genoeg bij. Het is allemaal heel herkenbaar wat middeleeuwers deden, hoe ze leefden en wat ze bezighield. Ik werk momenteel aan een groot onderzoekproject voor het museum over het jaar 1000, waarvoor ik ook veel handschriften bestudeer. Het allermooiste was toen ik in oktober in de Vaticaanse bibliotheek in Rome zo’n boek opensloeg. Het idee dat ik met een boek van duizend jaar oud in een leeszaal zat waar een middeleeuwse lezer datzelfde boek in handen heeft gehad, maakte de historische sensatie voor mij compleet.’

Annemarieke Willemsen

Annemarieke Willemsen (1969) is conservator van de collectie Middeleeuwen van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Ze studeerde kunstgeschiedenis en archeologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, waar ze in 1998 promoveerde op een studie naar laatmiddeleeuws kinderspeelgoed. Haar interesse gaat in het bijzonder uit naar de materiële cultuur en het dagelijks leven in de Middeleeuwen, met nadruk op kind, spel, onderwijs en mode. Ze schreef diverse boeken, waaronder Van hand tot hand: handschoenen en wanten in de Nederlanden voor 1700 (2015) en Gouden Middeleeuwen (2014).

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 3 - 2022