Home ‘Ik hoorde de eerste feministische golf!’

‘Ik hoorde de eerste feministische golf!’

  • Gepubliceerd op: 19 november 2020
  • Laatste update 02 mei 2023
  • Auteur:
    Alies Pegtel
  • 5 minuten leestijd
‘Ik hoorde de eerste feministische golf!’

In elk nummer vraagt Alies Pegtel een historicus naar zijn of haar historische sensatie. Naar het moment waarop, zoals Johan Huizinga het zo treffend formuleerde, heden en verleden lijken samen te vallen. Een sensatie die vaak volstrekt onverwacht kan worden opgewekt door een document, voorwerp, geluid, geur, locatie of inzicht. Deze maand spreekt Jolande Withuis over een ontroerende ontmoeting.

Kent u de historische sensatie, zoals door Johan Huizinga omschreven?

‘Het grappige is dat ik het nooit als zodanig benoemde, maar dat ik zoiets wel sterk heb ervaren. Momenteel werk ik aan een biografie over de schilderes Jeanne Bieru­ma Oosting (1898-1994). Je zou het een historische sensatie kunnen noemen waardoor ik door haar geïntrigeerd raakte. Zelf noem ik het een tijdcapsule; ik werd als het ware in de tijd van Jeanne teruggeworpen toen ik haar ontmoette. Die ervaring was zo indrukwekkend dat zij me niet meer heeft losgelaten. Het moest er eens van komen dat ik een boek over haar zou schrijven.’

Kunt u die ervaring beschrijven?

‘Dertig jaar geleden ben ik gepromoveerd, en van mijn vrienden mocht ik een cadeau uitzoeken. Ik wilde graag een aquarel van Jeanne Bieru­ma Oosting, maar de galerie die haar werk verkocht had niets naar mijn smaak. Een paar dagen na mijn galeriebezoek ging de telefoon. Mijn man vertelde dat ene Oosting had gebeld. De schilderes had gehoord dat ik een schilderij zocht en dat het om een promotiegeschenk ging. Ze vond het mooi dat een “geleerde vrouw” een werk van haar wilde. Wilde ik niet naar haar atelier komen om daar eens te kijken?’

Een geleerde vrouw’ noemde ze u?

‘Inderdaad. Typisch een term uit het begin van de vorige eeuw, die mijn collega’s en ik voor onszelf niet zouden gebruiken. Enfin, haar uitnodiging was an offer I could not refuse. Aan het Amsterdamse Oosterpark – ze heeft het uitzicht diverse malen geschilderd -, ontving ze me met een sigaret in haar mondhoek. Ze was toen 92, en ging me voor op de trappen naar haar atelier. Daar werd ik onderworpen aan een verhoor. Had ze goed gehoord dat een man mijn telefoon had aangenomen? Ik was toch wetenschapper – dan had ik toch zeker geen man? En nu komt het, toen maakte ze de opmerking: “U kunt toch geen twee heren dienen?”’

Wat dacht u?

‘Er schoot meteen door me heen: ik hoor de eerste feministische golf! Ik werd terug gekatapulteerd naar de tijd waarin je als vrouw alleen geslaagd was als je getrouwd was. Zeker in het rijke milieu waaruit Oosting kwam, was het not done om een vak uit te oefenen. Om schilderes te worden had ze harde gevechten moeten voeren met haar vader. Ze was vertrokken naar Parijs, had daar in armoede geleefd. Ze had voor het schilderen gekozen en afgezien van het geëigende pad. In haar optiek was het onmogelijk om man en vak te combineren. En een gehuwde vrouw wás natuurlijk ook rechteloos. Dat zag ze aan haar moeder.’

Jolande Withuis

Indrukwekkend?

‘Het ontroerde me. Ze was kordaat en eigentijds, maar de overtuiging dat je als werkende vrouw vrijgezel moet zijn zat diep. Het klonk als een mantra waarmee ze de prijs accepteerde die ze voor haar keuze had betaald. Vrouwen zoals zij, die afweken van de sociale conventies, worstelden vaak met eenzaamheid.’

En nu werkt u aan haar biografie.

‘Ik begin rond acht uur. Vakanties en weekends zijn aan mij niet besteed. Ik reis door de tijd. Ik heb een heerlijke werkkamer met uitzicht over de oude stadsmuur van Zutphen, waar ik in stilte werk. Aan de wanden heb foto’s van Jeanne hangen. En ik heb geweldig materiaal. Er is een mooi archief bij de Rijkskunsthistorische Dienst en haar familie heeft me persoonlijke correspondentie in bruikleen gegeven. Ruim 2000 brieven vanaf 1915, in vrij onleesbare handschriften. Dat zijn de gangbare historische sensaties. Via haar levensloop maak ik een tijdreis door de twintigste eeuw, ik zie de geschiedenis aan me voorbijtrekken.’

Droomt u inmiddels over Jeanne?

‘Dat niet, maar ik ga wel met haar naar bed. Voor ik in slaap val, denk ik na over hoe zij over het een of ander zal hebben gedacht of redigeer ik de teksten die ik die dag heb geproduceerd.’

Alies Pegtel is historicus en journalist.

Jolande Withuis

Socioloog Jolande Withuis (1949) doceerde vrouwenstudies aan diverse universiteiten en was onderzoekster bij het NIOD. Van haar verschenen onder andere De vrouw als mens. De mythe van het sekseverschil (2007); Weest manlijk, zijt sterk. Pim Boellaard 1903-2001; Het leven van een verzetsheld (2008); Juliana. Vorstin in een mannenwereld (2016), en het autobiografische Raadselvader. Kind in de Koude Oorlog (2018). Haar biografie over Jeanne Bieruma Oosting verschijnt in 2022.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer