Home IK BEN NU EENMAAL EEN DUITSER. SEBASTIAN HAFFNER. EEN BIOGRAFIE door Uw Soukop. 299 p. Aspekt, euro 26,-

IK BEN NU EENMAAL EEN DUITSER. SEBASTIAN HAFFNER. EEN BIOGRAFIE door Uw Soukop. 299 p. Aspekt, euro 26,-

  • Gepubliceerd op: 18 april 2003
  • Laatste update 25 mei 2023
  • Auteur:
    Wim Berkelaar
  • 4 minuten leestijd

Sommige geschiedschrijvers hebben een reputatie waarvan je niets begrijpt. Neem de Britse historicus Martin Gilbert. Er is vrijwel niemand te bedenken die zoveel bij elkaar geschreven heeft als Gilbert. Hij publiceerde een reeks overzichtswerken over de Eerste Wereldoorlog, de Tweede Wereldoorlog en de twintigste eeuw. Ook schreef hij een duizenden pagina’s tellende, zesdelige biografie over Winston Churchill. Die boeken hebben allemaal één ding gemeen: ze zijn onleesbaar. Zeker, wie wil weten of Churchill in maart 1953 verkouden was, kan dat naslaan bij Gilbert. Maar wie wil weten wat hem bewoog, komt bij Gilbert van een koude kermis thuis.

In 1967, enkele jaren voordat Gilbert aan zijn levensbeschrijving begon, publiceerde essayist Sebastian Haffner zijn beknopte biografie Churchill. Dat boek is zo ongeveer het tegendeel van het megalomane project van Gilbert. Er staat geen feit te veel in dit boek over de Britse oorlogsleider, dat een doorlopende interpretatie biedt van het rijke en lange leven van Churchill. Zo is het met elk boek van Haffner, of het nu gaat om Kanttekeningen bij Hitler (1978) of Pruisen zonder legende (1979): geen feit te veel en boordevol scherpzinnige inzichten.

De Duitse Haffner (1907-1999) kende een merkwaardige carrière. Tot zijn zeventigste levensjaar was hij een gewaardeerd journalist, na zijn vlucht naar Engeland in de nazi-tijd eerst bij een Duits emigrantentijdschrift en na de oorlog bij het gerenommeerde blad The Observer. In kleine kring had hij in Engeland al een naam opgebouwd, vooral door de publicatie van Duitsland 1939: Jekyll & Hyde. Aan dat boek begon hij na het uitbreken van de oorlog. Hij onderbrak er zijn autobiografie Het verhaal van een Duitser voor, waarin het zwaartepunt valt op zijn wederwaardigheden tijdens de nationaal-socialistische omwenteling in 1933. Het verhaal van een Duitser, dat uiteindelijk pas een jaar na zijn dood in 1999 verscheen en onlangs opnieuw, gewijzigd is uitgegeven, barst van de intelligente observaties, die een lezer ook zestig jaar na dato nog treffen. Wat het boek zo knap maakt, is dat Haffner laat zien welke mengeling van conformisme en agressie Duitsland na 1933 in zijn greep kreeg.

IJzeren Gordijn

Is Haffner tijdens de oorlog al een supporter van Churchill, na de oorlog keert hij zich evenals zijn Britse voorbeeld fel tegen het IJzeren Gordijn waarmee Stalin Europa verdeelt. In 1957, op het hoogtepunt van de Koude Oorlog, keert Haffner terug naar Duitsland. Terwijl hij West-Duitsland verdedigde toen hij nog in Engeland zat, staat hij na zijn terugkeer steeds kritischer tegenover de Bondsrepubliek. De eerste vijf jaar steunt hij het land nog onverminderd tegen de pogingen van Chroesjtsjov om een wig te drijven in het westerse kamp. In kranten van de omstreden communistenvreter Axel Springer gaat Haffner tekeer tegen de in zijn ogen onverantwoordelijke Sovjetleider.

Maar als minister van Defensie Franz-Jozef Strauss op 26 oktober 1962 een inval gelast bij het weekblad Der Spiegel omdat het blad defensiegeheimen zou hebben onthuld, keert het tij. Haffner ontwikkelt zich tot een geducht criticus van de conservatieve kanselier Adenauer. Hij pleit in woord en geschrift voor de komst van een nieuwe, sociaal-democratische politiek. Die komt er vanaf 1969 onder bondskanselier Willy Brandt en vanaf 1974 onder zijn opvolger Helmut Schmidt.

Maar dan wordt Haffner van journalist steeds meer historicus. Als hij de zeventig is gepasseerd, vindt hij erkenning als geschiedschrijver met Kanttekeningen bij Hitler. Haffner schreef dat boek, meldt Uwe Soukop in zijn onberispelijke biografie, om aan zijn kleinkinderen uit te leggen wie Hitler eigenlijk was. Het meesterlijke portret van de Führer is vaak het enige wat gemiddelde lezers van Hitler kennen. Dat is voldoende voor een uitstekende indruk van de prestaties en mislukkingen van de misdadiger. Haffner zelf heeft altijd beklemtoond dat hij schatplichtig was aan grote Hitler-biografen als Joachim Fest en Werner Maser. Had veelschrijver Martin Gilbert maar iets van de bescheidenheid van Haffner. Het zou minder dikke en minder onleesbare boeken hebben opgeleverd.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.