In zijn proefschrift In vrijheid gebonden. Negentiende-eeuwse katholieke publicisten in Nederland over geloof, politiek en moderniteit beschrijft Henk van den Berg hoe katholieken in de tweede helft van de negentiende eeuw zochten naar manieren om de politieke arena te betreden en tegelijkertijd hun godsdienst trouw te blijven. De kwestie is voor de huidige CDA nog steeds actueel, vindt Tweede-Kamerlid Theo Brinkel.
De negentiende-eeuwse katholieken vroegen zich af wat in politieke en maatschappelijke kwesties het laatste woord moest hebben: de liberale constitutie of de kerk van Rome? Priester Herman Schaepman, in 1880 in de Tweede Kamer gekozen, ‘presenteerde de door hem beoogde katholieke partij als niet kerkelijk gebonden, maar verkondigde tevens zijn loyaliteit aan de ultramontaanse staatsleer’, aldus Van den Berg.
Voor CDA’ers is deze vraag nog steeds relevant, vindt Theo Brinkel, katholiek, historicus en Tweede-Kamerlid voor het CDA: ‘Ik ben een erfgenaam van Schaepman,’ zegt hij. ‘Schaepman maakte een onderscheid tussen wereldlijke en kerkelijke macht, en vond dat een katholiek politicus zelf moest bepalen hoe zijn geloof zijn politieke handelen beïnvloedde. Zo denken we er binnen het CDA nog over.’ Dat wil niet zeggen dat Brinkel, als hij naar de Kamer gaat, zijn geloof thuislaat. Met de gereformeerde voorman Abraham Kuyper zegt hij: ‘Er is geen terrein des levens waarvan Hij niet zegt: “Mijn.”’
Rechtgeaarde liberalen moeten daar niets van hebben en wijzen erop dat niet een Opperwezen, maar de wil van het volk boven alles gaat. Brinkel: ‘Maar wat als de meerderheid van het volk de beginselen van de rechtsstaat opzij wil zetten? Formeel kan dat.’
Dus als de SGP of de moslimpartij een parlementaire meerderheid achter zich krijgt, dan is het constitutioneel in orde om de Godsstaat uit te roepen? Brinkel: ‘Er moeten wel grenzen zijn aan de mogelijkheid de democratie te misbruiken om de rechtsstaat te ondermijnen. Als de SGP aan de macht zou komen, zou de overheid de gereformeerde godsdienst onevenredig bevorderen. Daar hebben de negentiende-eeuwse katholieken zich nu juist tegen verzet.’
Volgens Van den Berg heeft de vorming van eigen katholieke partijen bijgedragen aan de nationbuilding in Nederland. ‘Het succes van confessionele politiek droeg ertoe bij dat het oorspronkelijke liberale staatsbestel door confessioneel gedachtegoed werd bijgekleurd. Dit proces bevorderde, mede dankzij de toenemende bemoeienis van de overheid met de maatschappij, de identificatie van Nederlandse katholieken met de Nederlandse natiestaat.’
Mag je hieruit de les trekken dat eigen partijvorming van moslims de integratie bevordert? Brinkel: ‘Ik zie de parallel niet, want integratie was bij de katholieken niet aan de orde. Zij waren al Nederlanders. Alleen werden zij niet als volwaardige burgers beschouwd. Overigens is het een wijdverbreid misverstand dat emancipatie bij de confessionele partijen van de negentiende eeuw vooropstond. Het ging Schaepman om kerstening van de samenleving: die moest volgens christelijke principes worden ingericht.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
