De naam Margaret Thatcher staat nog steeds garant voor schuimbekkende reacties. Geen Engelse ex-politicus roept meer controverse op dan de vrouw die onder meer de geschiedenis heeft gehaald als de Britse premier die het langst in het zadel zat. Van 1979 tot 1990 had Thatcher de touwtjes strak in handen en voerde zij een bikkelhard liberaal economisch hervormingsbeleid.
Sleutelwoorden waren privatisering, concurrentie, deregulering en belastingverlaging. Als aanhangster van de monetair econoom Milton Friedman zag zij staatsbemoeienis als een vloek, omdat het de economische marktverhoudingen verstoort. Ook met de verzorgingsstaat had Thatcher weinig op, want dat was een socialistische uitwas. Zelfs het woord ‘samenleving’ was in haar ogen een ideologisch begrip: ‘Er bestaat niet zoiets als een samenleving. Er zijn individuele mannen en vrouwen, en gezinnen.’
Kortom, in Thatchers ideale Engeland was het ieder voor zich en een minuscule overheid voor allen. Het resultaat van haar beleid zou een land zijn waarin iedereen de mogelijkheid had om iets van zijn leven te maken. Als je wilde werken, lag een welvarend leven binnen bereik.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
De praktijk was anders: toen Thatcher in 1990 opstapte, was de werkloosheid toegenomen, groeide de economie langzamer en was de kloof tussen arm en rijk veel groter dan bij haar aantreden als premier. Maar Thatchers schadelijkste invloed was dat zij met haar polarisatiepolitiek en bikkelharde economisch beleid de samenleving aan diggelen sloeg. Massa’s mensen belandden in de marge van de maatschappij. Thatcher zette de schaar in het sociale weefsel van de samenleving, met als gevolg sociale ontwrichting en vervreemding. In verpauperde ex-industriële regio’s en in arme wijken in de grote steden zijn de schokgolven van deze destructie nog steeds voelbaar.
Hoe maak je een sympathieke biopic over een politica over wie de geschiedenis niet mild zal oordelen? De makers van The Iron Lady doen dat door de mens Thatcher vóór de politica te zetten. Illustratief is de openingsscène, waarin een oud, kromgebogen vrouwtje, hoofddoekje om het hoofd geknoopt, plastic tasje in haar hand, een pak melk koopt bij een buurtkruidenier, waarna ze terug naar huis scharrelt. Het vrouwtje is de dementerende Thatcher, die thuis even aan haar verzorgers was ontsnapt en naar buiten glipte.
Het beeld zet de milde toon, want wie kan zich politiek opwinden over een kwetsbaar, fragiel oud dametje (verbluffend goede Meryl Streep – gegarandeerde Oscar), dat in haar huis tegen haar overleden man praat? Flashbacks tonen Thatchers herinneringen aan het verleden, waarbij de nadruk ligt op haar prestatie om het van kruideniersdochter tot premier te schoppen. Daarbij overdrijven de makers haar gewone afkomst door te verzwijgen dat Thatchers vader niet alleen kruidenier was, maar ook politiek actief en dat hij het tot burgemeester bracht. Het neemt de bewondering voor Thatchers prestatie om de eerste (en tot nu toe laatste) vrouwelijke Britse premier te worden niet weg.
Eenmaal boven aan de top vertrouwt Thatcher alleen zichzelf, waarbij ze in het openbaar vaak in de derde persoon of in majesteitelijk meervoud over zichzelf praat. Als ministers haar falende economische beleid in 1980 willen bijstellen, reageert ze met de legendarische kreet: ‘The lady is not for turning.’
The Iron Lady stipt de controversiële highlights in Thatchers politiek aan (de mijnstaking, de Falkland-oorlog, de bezuinigingen, de strijd met de IRA), maar waagt zich niet aan een oordeel erover. Alleen wie goed kijkt, ziet soms een politica die het gevoel voor de realiteit kwijt is. Zo vergelijkt Thatcher in een gesprekje met de Amerikaanse ambassadeur de Argentijnse bezetting van de Falkland-eilandjes met de Japanse aanval op Pearl Harbor. Op deze schaarse momenten wordt de politiek extremist zichtbaar, maar die blijft te vaak verborgen achter de mens Thatcher.
In The Iron Lady komen we meer te weten over Thatchers huwelijk dan over haar desastreuze politiek. Vermakelijk, bij vlagen ontroerend, maar politiek tandeloos.
Phyllida Lloyd
The Iron Lady
Vanaf 19 januari in de bioscoop
