Home Hoe rationeel is Poetin?

Hoe rationeel is Poetin?

  • Gepubliceerd op: 29 maart 2022
  • Laatste update 01 nov 2022
  • Auteur:
    Beatrice de Graaf
  • 2 minuten leestijd
Hoe rationeel is Poetin?

Ik wilde een column schrijven over de vraag wat rationaliteit is in de geschiedenis. Op sociale media werd de dagen ervoor (ik schrijf dit op 24 februari, de dag van de Russische invasie), driftig gespeculeerd of Poetin nog wel alle melkflessen in z’n karretje had staan. Dat hij nu volstrekt irrationeel bezig was. En dat hij alle diplomatieke en strategische logica liet varen. Daar ga ik zo ook iets over zeggen.

Maar alle academische analyses werden van tafel geveegd door mijn oudste dochter (14) die met TikTok-filmpjes kwam aanzetten en vroeg: ‘Wordt het oorlog en moeten meisjes ook vechten?’ Mijn zoontje van negen voegde daaraan toe: ‘Hoe erg is het als er een atoombom op Utrecht valt?’ Wat zeg je dan? Dat Poetin niet irrationeel is, maar rationeel en heus geen Derde Wereldoorlog wil? En dat wij ook niet in paniek moeten schieten, maar moeten accepteren dat dit de realiteit is en moeten nadenken over sancties en toekomstige arrangementen?

Eerst ben ik tegen mijn historische instincten ingegaan en heb ik stelliger dan ik het voel aan mijn kinderen uitgelegd dat er echt geen grote oorlog komt, en dat Poetin echt niet in Utrecht is geïnteresseerd. Daarna zijn we met collega’s een lesbrief gaan schrijven voor het primair en middelbaar onderwijs, om de schok van de invasie iets meer in een historische context te plaatsen.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

En nu kom ik terug op de vraag naar Poetins rationaliteit. Zoals een collega terecht opmerkte: het tegenovergestelde van rationeel is niet per se irrationeel, maar emotioneel. Poetin wordt niet door ‘epistemische rationaliteit’ geleid, evenmin door ‘instrumentele rationaliteit’, maar door wat de econoom Bryan Caplan in 2001 aanduidde als ‘rationele irrationaliteit’. Poetin laat zich leiden door een radicale ideologie, gebouwd op welhaast religieuze overtuigingen dat het aan hem is om de Russische imperiale droom van een heilige natie te verwerkelijken. Epistemische rationaliteit betekent dat je nog streeft naar een feitelijk onderbouwde vorm van argumenteren, naar objectiveerbare waarheidsvinding. Instrumentele rationaliteit betekent dat je middelen inzet die precies geschikt zijn om je doel te bereiken.

Maar noch het eerste, noch het tweede is hier aan de orde. Want de feiten van Poetin kloppen niet en de vraag is of zijn middelen effectief zijn voor zijn einddoel. Dat boeit hem alleen helemaal niet. Rationele irrationaliteit betekent dat je je zodanig aan je eigen overtuigingen hebt vastgeklampt dat die deel zijn geworden van je identiteit, dat je er zo emotioneel in zit dat je niet meer open kunt staan voor tegenbewijs. En dat je dan alleen nog maar doet wat die overtuigingen dicteren: Oekraïne offeren aan je ideaal van die heilige Russische natie.

Omdat Poetin verder geen heilige gevoelens koestert voor Utrecht, zal er dus geen bom op Utrecht vallen binnenkort. Maar aan die logica hebben de kinderen en de mensen in Oekraïne nu helemaal niets.

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 4 - 2022

Nieuwste berichten

Portret Jean-Marc van Tol
Portret Jean-Marc van Tol
Interview

Jean-Marc van Tol: ‘Laat Johan de Witt op zijn sokkel staan’ 

Jean-Marc van Tol laveert al jaren tussen wetenschap en literatuur. Hij werkt aan een romantrilogie over raadpensionaris Johan de Witt. Inmiddels zijn er twee delen verschenen, Musch en Buat. Daarnaast is hij coauteur van een nieuw historisch boek over zijn held: De wereld van De Witt. ‘Historici moeten zich op feiten baseren, maar ook hun...

Lees meer
Adolf Hitler en Francisco Franco
Adolf Hitler en Francisco Franco
Beeldessay

Franco liet Hitler in de steek 

Ideologisch had de Spaanse dictator Francisco Franco veel raakvlakken met de fascisten in Duitsland en Italië. Toch koos hij tijdens de Tweede Wereldoorlog niet echt voor hen.   Het was geen geslaagde ontmoeting. Nazileider Adolf Hitler zou na afloop hebben gezegd dat hij liever een paar kiezen liet trekken dan nog een keer af te spreken...

Lees meer
De Britse opdeling zorgt voor de grootste migratie in de menselijke geschiedenis
De Britse opdeling zorgt voor de grootste migratie in de menselijke geschiedenis
Artikel

India en Pakistan zijn al aartsrivalen sinds hun geboorte

De spanningen tussen kernmachten India en Pakistan liepen in de afgelopen week hoog op. Het conflict over het grensgebied Kashmir stamt uit 1947, het jaar van de opdeling van Brits-Indië. Die ging gepaard met gruwelijkheden en geweld: goede buren werden plotseling elkaar aartsvijanden. Begin juli 1947 arriveerde de Britse advocaat Cyril Radcliffe in een snikheet...

Lees meer
Militaire parade door Moskou in 2015
Militaire parade door Moskou in 2015
Artikel

Rusland vierde 9 mei niet altijd zo uitbundig. Nu moet de militaire parade de oorlog in Oekraïne rechtvaardigen

In 1945 viert de Sovjet-Unie voor het eerst de overwinning op nazi-Duitsland met een grote parade. Sindsdien is de betekenis van de wapenschouw op 9 mei verschillende keren veranderd. Tegenwoordig moet die militaire parade in Moskou vooral de oorlog in Oekraïne en het regime van president Vladimir Poetin legitimeren. ‘Ter gelegenheid van de overwinning op...

Lees meer